Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

16 — FIKH, MEZHEB, İMÂM-I A’ZAM
(Mecmû’a-i Zühdiyye) kitâbının başında diyor ki:
Fıkh kelimesi, arabcada, fekıha yefkahü şeklinde kullanılınca, ya’nî dördüncü
bâbdan olunca, bilmek, anlamak demekdir. Beşinci bâbdan olunca, ahkâm-ı islâmiyyeyi
bilmek, anlamak demekdir. (Ahkâm-ı islâmiyye)yi bildiren ilme (Fıkh ilmi)
adı verildi. Fıkh bilgilerini bilen kimseye (Fakîh) denir. Fıkh ilmi, insanların
yapması ve yapmaması lâzım olan işleri bildirir. Fıkh bilgileri, Kur’ân-ı kerîmden,
hadîs-i şerîflerden, icmâ’-ı ümmetden ve kıyâsdan meydâna gelmekdedir. Fıkh bilgisinin
bu dört kaynağına (Edille-i şer’ıyye) denir. Müctehidler, bu dört kaynakdan
ahkâm çıkarırlarken dört (Mezheb)e ayrılmışlardır. Eshâb-ı kirâma “radıyallahü
teâlâ anhüm ecma’în” ve bunlardan sonraki asrda gelen müctehidlere
(Selef-i sâlihîn) denildiğini, ikinci kısmın dördüncü maddesinde, îmânı anlatırken
bildirmişdim. Selef-i sâlihînin söz birliğine (İcmâ’-ı ümmet) denir. Kur’ân-ı kerîmden
veyâ hadîs-i şerîflerden veyâ icmâ’-ı ümmetden çıkarılan ahkâm-ı islâmiyyeye
(Kıyâs-ı fükahâ) denir. Bir işin, halâl veyâ harâm olduğunu (Kıyâs) yolu ile anlamak
için, halâl veyâ harâm olduğu bilinen başka bir işe benzetilir. Bunun için,
o işi halâl veyâ harâm yapan sebebin, birinci işde de bulunması lâzımdır.
Fıkh ilmini kuran, ilk yapan, imâm-ı a’zam Ebû Hanîfedir “rahmetullahi teâlâ
aleyh”.
Fıkh ilmi, ya’nî (Ahkâm-ı islâmiyye), dört büyük kısma ayrılır:
1 — (İbâdât) olup beşe ayrılır: Nemâz, oruc, zekât, hac, cihâd. Herbirinin dalları
çokdur. (Dürr-ül-muhtâr)da ve (Redd-ül-muhtâr)da diyor ki, (Cihâd, insanları
islâm dînine çağırmak, kabûl etmiyenlerle [Bu çağırıyı işitmelerine, işitenlerin
îmân etmelerine mâni’ olan zâlimlerin orduları ile] kıtâl, ya’nî harb etmekdir.
[Harbi devlet yapar. Devletin ordusu yapar.] Harb edenlere [ya’nî devlete, orduya]
mal ile, fikr [söz ve yazı] ile ve sayılarını artdırmak ile ve tedâvîleri ile [ve düâ
ederek] yardım etmek de cihâddır. Hadîs-i şerîfde, (Kâfirlere karşı malınızla, cânınızla
ve dilinizle cihâd ediniz!) buyuruldu. [Birinci kısmda, onsekizinci maddeyi
okuyunuz!]. Sulh zemânında hudûd başında beklemek, harb vâsıtalarını kullanmasını
ve bunun için lâzım olan fen bilgilerini öğrenmek de cihâddır. Müslimânların
böyle cihâd etmeleri farz-ı kifâyedir. Düşman hücûm etdiği zemân, kadın, çocuk
herkese, ya’nî yakın olanlara, eğer bunların da gücü yetişmezse, uzakda ve dahâ
uzaklarda olanlara da (Farz-ı ayn) olur. [(İbn-i Âbidîn) “rahmetullahi teâlâ
aleyh” beşinci cild, ikiyüzyetmişikinci sahîfede diyor ki, (Kadınlar cihâda mestûre
olarak ve zevci veyâ mahremi ile gider).] [Cihâd yapan devlete] yardım etmiyenler
günâha girer. Hücûm edince öldürüleceğini, hücûm etmezse esîr olacağını
anlıyan, harb etmez. Fekat, düşmanlara zarar, müslimânlara fâide mevcûd olunca,
[fedâi olarak çıkıp] hücûm etmesi iyi olur. Fâsık müslimânlara (Nehy-i anilmünker)
yapmak [zararlarına mâni’ olmak] böyle değildir. Nasîhat ile ve zor ile mâni’
olmaları vâcib olanların, [din adamlarının ve diğer vazîfelilerin] fâidesi olmasa da,
öldürüleceğini bilse de, mâni’ olmaları câiz olur. Fitneye sebeb olunca câiz olmaz.
Kumandan kâfir şehrini muhâsara edince, önce islâma da’vet olunur. Kabûl ederlerse,
müslimânlar ile kardeş olurlar. Kabûl etmezlerse, cizye denilen vergiyi verip
(Zimmî) olmaları istenir. Cizye, cezâ, karşılık demekdir. Ölümden kurtulma ve mallarını,
canlarını, her dürlü haklarını koruma karşılığında, kâfirlerin devlete verecekleri
paradır. İki dürlü cizye vardır: Birincisi, kâfirlerle sulh yaparken, karârlaşdırılan
mikdârdır. Bu mikdâr, sonradan hiç değişdirilemez. Cizyenin ikincisi, her ay
sonunda, fakîrlerden bir dirhem gümüş alınır [ki, yarım gram altın değerindedir].
Orta hâllilerden iki dirhem, zenginlerden dört dirhem alınır. Çalışamıyandan ve
senenin yarısından fazla hasta olandan birşey alınmaz. Senede onbin dirhemden
fazla geliri olana zengin denir. İkiyüz dirhemden fazla kazanan orta hâllidir. Ço-
– 437 –