Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

den sonraki vaktlerde, şer’î vakti bulmak için hakîkî vakte temkin ilâve edilir.
Zuhr, asr, gurûb, iştibâk ve işâ vaktleri böyledir. A.Ziyâ beğ, bu kitâbının zuhr vakti
kısmında diyor ki, (Vasatî sâat ile hakîkî zevâl vaktine temkin zemânı ilâve edilince,
vasatî sâat ile şer’î zuhr vakti olur.) Gurûbî zemâna göre bilinen bir vakti ezânî
zemâna çevirmek için, dâimâ bir Temkin çıkarılır. Öğle ve sonraki gurûbî üfklara
göre bilinen bir vakti, şer’î üfka göre olan şer’î vakte çevirmek için bir Temkin
ilâve ediliyor. Sonra bunu ezânî vakte çevirmek için, bir temkin çıkarılıyor. Netîcede,
bu nemâzların ezânî vaktleri, gurûbî vaktlerinin aynı olmakdadır. Hakîkî veyâ
gurûbî zemâna göre bulunan şer’î vaktler, vasatî ve ezânî zemânlara çevrilerek, takvîmlere
yazılır. Bulunan vaktler, riyâdî zemâna göre, riyâdî vaktlerdir. Riyâdî zemâna
göre riyâdî vaktler, sâat makinelerindeki mer’î vaktleri de göstermekdedir.
TENBÎH: İslâm âlimleri, gurûbî hakîkî zevâl vaktinden, ezânî hakîkî zemâna göre
zuhr vaktini elde etmek için, bundan gurûb vaktindeki temkini tarh ve zevâl vaktindeki
şer’î vakti bulmak için, temkin zemânını ilâve etmişler ve yine gurûbî zevâl
vaktini bulmuşlardır. Bu hâl, zuhr vaktindeki temkin mikdârının, hakîkî ve şer’î üfuklar
arasındaki zemân farkına, ya’nî gurûb vaktindeki temkin mikdârına müsâvî olduğunu
göstermekdedir. Bunun gibi, bütün nemâzların şer’î vaktlerindeki temkin
zemânları, tulû’ ve gurûb vaktlerindeki temkin zemânlarına müsâvîdir. (El-Hadâik-ul-verdiyye)de
diyor ki, (İbni Şâtır Alî bin İbrâhîm, (En-nef’ul’âm) kitâbında, her
arz derecesinde kullanılabilen Rub’-ı dâireyi anlatmakdadır. Şâmda Emevî câmi’ine
(Basîta) denilen güneş sâati yapdı. 777 [m. 1375] de vefât etdi. Hâlid-i Bağdâdînin
halîfelerinden Muhammed bin Muhammed Hânî, bunu 1293 [m. 1876] de
tecdîd etdi ve ayrıca, (Keşf-ül-kınâ’an ma’rifet-il vakt minel-irtifâ’) kitâbını yazdı).
Osmânlı âlimlerinin en yüksek makâmı olan (Meşîhat-i islâmiyye)nin hâzırladığı
1334 [m. 1916] senesinin (İlmiyye sâlnâmesi) ismindeki takvîmde ve İstanbul üniversitesi
Kandilli rasadhânesinin 1958 târîh ve 14 sayılı (Türkiyeye mahsûs Evkât-ı
şer’ıyye) kitâbında, nemâzların şer’î vaktlerini ta’yîn ederken, Temkin mikdârının hesâba
katıldığını görüyoruz. Hakîkî din adamlarından ve hey’et ilmi mütehassıslarından
meydâna gelen hey’etimizin en modern âletlerle yapdığı rasad ve hesâblarla bulunan
nemâzların şer’î vaktlerinin, islâm âlimlerinin asrlardan beri hesâb ile ve
(Rub’-ı dâire) âleti ile buldukları vaktlerin aynı olduğunu gördük. Bunun için, temkin
zemânlarını ve dolayısı ile nemâz vaktlerini değişdirmek câiz değildir.
Sâat makinelerinde, bir vasatî gün, 24 sâatdır. Hakîkî zevâl vaktinde, zemânları
ölçen, meselâ kol sâatimiz, 12 de iken başlıyarak, ertesi gün 12 ye kadar geçen
tam 24 sâatlik zemâna bir (Vasatî gün) denir. Vasatî günlerin uzunlukları hep aynıdır.
Yine, zevâl vaktinde kol sâatimiz 12 iken başlıyarak, ertesi gün zevâl vaktine
kadar geçen zemâna bir (Hakîkî gün) denir. Bu günün uzunluğu, güneşin merkezinin
müteâkib iki günde nısfünnehârdan geçişi arasındaki zemân olup, senede
dört def’a, vasatî günün uzunluğuna müsâvî olur. Diğer günlerde, ikisinin günlük
uzunlukları arasında, (Ta’dîl-i zemân)ın günlük tehavvülü kadar fark hâsıl olur. (Gurûbî
gün)ün uzunluğu, güneş merkezinin üfk-ı hakîkîden müteâkib iki gurûbu arasındaki
zemândır. (Ezânî gün), güneşin üst [arka] kenârının bir yerin üfk-ı şer’îsinden
müteâkib iki şer’î gurûbu arasındaki zemândır. Ezânî sâat makinesi, bu gurûb
görülünce 12 yapılır. Ezânî günün uzunluğu, gurûbî gün uzunluğunun aynı ise de,
bundan (Temkin zemânı) sonra başlamakdadır. Gurûbî bir günde şems, tek bir gâye
irtifâ’ına, hakîkî zevâlî bir günde ise, farklı iki irtifâ’a çıkıp indiği için, bu iki günün
uzunlukları, bir iki dakîka farklı olur. Bu farklardan dolayı, hakîkî ve gurûbî
günlerin birer sâatleri arasında birkaç sâniye fark mevcûd ise de, bu farklar Temkinlerde
yapılan ihtiyâtlar ile izâle edilmekdedir. Sâat makineleri, ezânî veyâ vasatî
zemânı gösterir. Hakîkî ve gurûbî zemânları göstermez. Herhangi bir günde,
şer’î gurûb vaktinde, sâat makinemizin ayârını 12 yapalım. Ertesi gün, güneşin arka
kenârının üfk-ı şer’îden tekrâr gurûb etmesi, vasatî gün uzunluğundan, ya’nî 24
– 188 –