Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

derdiği vekîli, ya’nî [seni vekîl etdim dediği kimse] görünce, müşterî muhayyer olamaz.
Fekat, müşterînin, görmeden satın aldığı malı teslîm almak için gönderdiği
kimsenin görmesi ile, müşterînin muhayyer olmak hakkı gayb olmaz.
A’mânın alıp satması câizdir. Satın aldığı şeyler dokunmakla veyâ koklamakla
veyâ tadına bakmakla anlaşılırsa, bunları yapmadı ise muhayyer olur. Bir ev kendisine
ta’rîf edildi ise, muhayyer olmaz. Bir kimse, iki elbiseden birini görüp, ikisini
de satın aldıkdan sonra, ikincisini görünce, ikisini birden kabûl veyâ ikisini birden
red etmekde muhayyer olur. Yalnız ikincisini red edemez.
Birşeyi gördükden sonra, satın alan kimse, başka bulursa muhayyer olur. Bâyı’,
farklı değil diye yemîn ederse, buna inanılır.
Müşterî, görmemiş idim dese, bâyı’, görmüş idin dese, müşterîye inanılır.
(Câmi’ul ezher) hocalarından allâme Abdürrahmân Cezîrînin riyâsetindeki, Mısr
ulemâsından bir hey’et tarafından hâzırlanmış olan (Kitâb-ül-fıkh alel-mezâhibil-erbe’a)
kitâbı beş cild olup, Mısrda 1392 [m. 1972] de yeniden basılmışdır. Hasen
Ege tarafından Türkçeye terceme edilerek, Bahar kitâbevi tarafından 1971-1979
da, yedi cild olarak basılmışdır. Arabîsinin ikinci cildinde diyor ki, (Görülmiyen
bir şey için muhayyer olmak, Hanefî mezhebinde dört yerde vardır: Birincisi,
ayn olan mal, ya’nî mebî’dir. Mebî’ deyn olursa satış selem olur. Selem satışında
mebî’ için muhayyerlik olmaz. İkincisi, kirâlanan yer görüldüğü zemân red edilebilir.
Üçüncüsü, bir ayn, ortaklar arasında bölündüğü zemân paylarını sonradan
görenler red edebilirler. Mislî olan mal taksîm edilince muhayyerlik olmaz. Dördüncüsü,
mal da’vâsında sulh olunca. Ya’nî, birinde alacağı olduğunu söyliyen görmediği
bir malın verilmesine râzı olunca, bunu gördüğü zemân red edebilir).
3 — Ayb, ya’nî kusûr sebebi ile muhayyerlik: Bir kimse, satın aldığı bir malda
kusûr bulsa, tâm fiyâtı ile almakda veyâ red etmekde muhayyerdir. Bâyı’ râzı
olur ise, fiyâtı kırabilir. Piyasada, fiyât düşmesine sebeb olan kusûr, (Ayb) sayılır.
Müşteri satın alıp, kullanırken veyâ şeklini, sıfatını değişdirince, eskiden kalma
bir ayb görse, fiyât farkını geri alır. Meselâ kumaş alıp, kesdikden sonra kusûr görürse,
kumaşı red edemez. Fekat, bâyı’ kabûl ederse, red edebilir. Kumaşı dikmiş
ise veyâ kumaşı boyamışsa, unu yağla yuğurmuş ise, eski ayblarını anlasa, fiyât farkını
alır. Bâyı’ râzı olsa da, red edemez. Aldığı ta’âmı yise, elbiseyi giyip yırtsa, fiyât
farkı istiyemez. İmâmeyn, ister dedi. Yumurta, cevz, kavun, karpuz ve kabak
satın alıp, kırınca hepsi bozuk çıksa, işe yarar iseler, fiyât farkı alır. Bir işe yaramaz
iseler geri verip parasını temâmen geri alır. İyi diyerek satın aldıklarının bozukları
yüzde üç ise, bey’ sahîh olur. Çok ise fâsid olur. Hepsini verip, parasını geri
alır.
Bir kimse satın aldığı malı başkasına satmış iken, kusûrlu olduğundan mahkeme
karârı ile kendisine i’âde edilse, birinci bâyı’a red edebilir. Fekat, mahkeme karârı
ile değil de kendi arzûsu ile i’âde edildi ise, birinci bâyı’a red edemez. Bir kimse,
satın aldığı şeyde kusûr bulunduğunu isbât etse veyâ bâyı’ kusûrsuz olduğuna
yemîn edemese, müşterî parayı vermeğe mecbûr olmaz. Bunun gibi, pazarlık edilip,
ölçülen şeyin mikdârında uyuşup, teslîm alınan mikdârda anlaşamasalar, müşterînin
sözü kabûl edilir. Dartı ile veyâ ölçek ile satın alınan birşey, eve götürülünce,
bir kısmı kusûrlu görülse, müşterî, hepsini almakda veyâ red etmekde serbestdir.
Müşterî, satın aldığı birşeyin kusûrunu düzeltse, geri vermek hakkı kalmaz. Satın
alınan bir hayvâna binmek, kabûl etmek demekdir.
(Tagrîr) olunan, ya’nî yalan söylenmekle fâhiş aldatılan kimse, bey’i fesh edebilir.
(Mecelle)nin yüzaltmışbeşinci [165] maddesinde diyor ki, sarraflıkda piyasadaki
fiyâtların en yükseğinden, yüzde ikibuçuk [% 2,5] ve dahâ fazlası kadar yüksek
fiyâtla satın alarak aldanmağa (Gaben-i fâhiş=çok aldanmak) denir. Bu mik-
– 807 –