Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

olur. Meselâ mu’ayyen bir atı, mu’ayyen bir at ile veyâ mu’ayyen bir halı ile değişdirmek
gibi. Her iki mal, mebî’ olur. Satış, (Mukâyada) olur. Hayvânın selemde
de semen olacağı, Alî Haydar beğin Mecelle şerhi, yüzellibeşinci maddesinde
yazılıdır.
8 — Binâdır. Binâ ile yalnız peşin olarak satın alınabilir. Satış, (Mukâyada) olur.
Bey’, îcâb ya’nî teklîf ve teklîf olunan yerden ayrılmadan önce yapılan kabûl ile
ya’nî sözleşme ile temâm olur. Sözleşme temâm olunca, mebî’ müşterînin mülkü
olur. Semenin hepsi veyâ bir kısmı veresiye olduğu zemân, ileride verilecek taksîdleri
de, söz kesildiği anda bâyı’in mülkü olur. Bunlar, müşterînin bâyı’a borcu
olur. Bunların hepsi, bâyı’in zekâtının nisâbına katılır.
(Îcâb), karşısındakinin anlıyacağı bir lisân ile, satdım, verdim, hediyye etdim gibi,
(Kabûl)de, aldım, aynen kabûl etdim, râzı oldum gibi, mâdî, ya’nî geçmiş zemânı
bildirecek şeklde söylenmelidir. Îcâb ve kabûlün ikisi de, o yerde âdet olan
kelimelerle ve mâdî şeklinde olunca, niyyet etmeleri lâzım değildir. Biri mâdî, ikincisi
hâl şeklinde söylenirse, mâdî şeklinde söylenende yine niyyete lüzûm olmaz
ve bey’ sahîh olur. Hâl şeklinde söyliyenin niyyet etmesi lâzım olur. Teklîf eden,
kabûlden önce vaz geçebilir veyâ teklîfi değişdirebilir. Bâyı’ al dese, müşterî, aynen
aldım veyâ kabûl etdim dese, câiz olur. Kabûl edilen şeyin, îcâb, ya’nî teklîf
olunanın aynı olması ve mebî’in ve semenin temâmının kabûl edilmesi lâzımdır.
Kabûl îcâba benzemezse, yeni bir îcâb olur. Diğeri bunu kabûl ederse, ikinci bir
sözleşme yapılmış olur.
Yalnız bir tarafdan veyâ her iki tarafdan (Te’âtî) ya’nî teslîm etmek ile de akd
yapılmış olur. Bâyı’, bu malı bin liraya sana satdım dese, müşterî dahî birşey söylemiyerek
alsa, câiz olur. Ya’nî bey’ temâm olur. Bâyı’ malı verse, müşterî parasını
verse, hiçbirşey söylemeden câiz olur.
Bir kimse, bakkala, otuz liradan üç kilo patates dart dese, bakkal da, bir şey söylemiyerek
dartsa, akd yapılmış olur. Ya’nî bey’ temâm olur.
Müşterî bâyı’a beş lira verip, bu buğdayı kaça satıyorsun diyip, o da kilesi bir
liraya dese, yâhud önce fiyâtını öğrenip, beş lirayı sonra verse, bundan sonra, bana
beş kile ver dese, bâyı’ yarın veririm dese, bey’ akd edilmiş olur. Ertesi gün, fiyâtı
değişse, beş lira için yine beş kile vermesi lâzım olur. Bu koyunun şurasından,
bana şu kadar liralık dart dese veyâ hepsini dart dese, kassâb da dartsa, akd yapılmış
olur. Parasını vermesi lâzım olur. Fekat, bu koyundan, şu kadar kilo dart dese,
o da dartsa, müşterî kabz etmedikçe veyâ uzatdığı kaba koydurmadıkca, akd
yapılmış olmaz. Çünki etin her yeri aynı değildir. Müşterî muhayyer olur. Bu
hayvan üzerindeki odun yükü kaçadır dese, on liradır dedikde, evime sür dese, odun
eve boşaltılıp semen verilmedikce, bey’ akd edilmiş olmaz. Çünki, îcâb ve kabûl
sözleşmesi olmadığı gibi, te’âtî, ya’nî teslîm de yokdur.
Bir kimse, yanında bulunmıyan birine malımı satdım dese, işitenlerden biri gidip
ona söylese, câiz olmaz. Fekat satan ona birini gönderip, o da kabûl etse, bey’
sahîh olur. Gönderilen adama (Resûl) veyâ (Haberci) denir.
Bey’de ciddî söylemek şartdır. Şaka ile söylenirse câiz olmaz.
Süâl şeklinde teklîf câiz olmaz. Şu malı bana şu kadar liraya satar mısın diyene,
bâyı’ satdım dese, bey’, sahîh olmaz. Müşterî kabûl etdim dese, sahîh olur. Alırım,
alıyorum ve satarım, satıyorum gibi mudâri’ ve hâl şeklinde ve emr şeklinde
söylemekle de, bey’ sahîh olursa da, söylerken, şimdi diye niyyet etmeleri lâzımdır.
Îcâb ile kabûl, söz ile olduğu gibi, bir tarafdan veyâ iki tarafdan mektûblaşma
ile de veyâ adam göndermekle de olur. Meselâ, bir kimse, mu’ayyen bir malını, şu
kadar liraya satdığını birisine mektûbla bildirse, o da, mektûbu okuyunca, kabûl
etdim dese veyâ kabûl etdiğini mektûbla bildirse bey’ sahîh olur. Bey’de, kirâda,
– 798 –