Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

Ne hoş olur, güzellerin edâsı,
başkaların sözünde yer alması.
Dâire, noktanın görünmesini örtüyor denirse yeri vardır. Dâire, noktanın varlığını
gösteren bir ayna gibidir denirse, yine doğru olur. Eğer noktanın varlığına
alâmetdir denirse, yine olur. Noktayı örtüyor demek, câhillerin sözüdür. Aynadır
demek Evliyâlığa uygundur ve buna (Îmân-ı şühûdî) denir. Alâmet ve işâret olduğunu
söylemek, (Îmân-ı gaybî)ye mahsûsdur. Îmân-ı gaybî, îmân-ı şühûdîden dahâ
kuvvetli, dahâ kıymetlidir. Çünki, şühûdde zıl [hayâl] görülür. Gaybde ise, bu
hatâ yokdur. Îmân-ı gaybîde, ele birşey geçmez. Fekat vâsıldır, kavuşmuşdur.
Şühûdde, ele birşeyler geçerse de, vâsıl değildir, başka şeye, zıllere, hayâllere
bakmakdadır. Sözün kısası, şühûd, noksânlıkdır. Vüsûl ise kemâldir. Bu sözümüzü
tesavvufcu geçinen herkes anlıyamaz. Bunlar, şühûdü, vüsûlden dahâ üstün sanır.
Yunân felsefecilerinden, sôfistâiyye [Sophiste] denilen kimseler, âleme, hayâl,
vehm dedi. İnsanın hayâlinde, bir görünüşdür. Vehm ve hayâl değişirse, bu görünüşler
de değişir dedi. Meselâ, vehm, birşeyi tatlı görürse tatlı olur. Başka bir zemânda
bu şeye acı derse, acıdır dediler. Ne kadar câhil, ne kadar aklsızlar ki, Allahü
teâlânın yaratmasını göremediler. Hattâ inanmadılar. [Âlemin varlığının], hâricdeki
varlığa olan yakınlığını anlamadılar. Böylece hâricdeki varlığa yakışan işlerin
bu âlemde bulunduğuna ve böylece sonsuz azâb ve ni’metlere inanmadılar.
Hâlbuki, Muhbir-i sâdık [hep doğru söyleyici] “sallallahü teâlâ aleyhi ve sellem”,
bunları haber verdi. Elbet olacakdır. Bu felsefeciler, şeytânın askeridir. Mücâdele
sûresinin, ondokuzuncu âyetinde meâlen, (Şeytânın askeri elbette mağlûb olacak,
ziyân edecekdir) buyruldu.
Süâl: Vehmde ve hayâlde olsa bile, âlemin varlığı, devâmlı olduğu ve bu varlığa
sonsuz ni’metler ve azâblar olacağı hâlde, âleme niçin var denmiyor ve mevcûd
bilinmiyor?
Cevâb: Tesavvufculara göre vücûd, en şerefli, en kıymetli şeydir. Vücûd [ya’nî
var olmak], bütün hayrların, üstünlüklerin başlangıcıdır. Herşeyden kıymetli olan
vücûdü, Allahü teâlâdan başkasına yakışdıramıyorlar. Çünki, Ondan başka herşey
noksân ve kötüdür. En kıymetli şey, kötüye verilebilir mi? Tesavvufcuların bu
sözleri, keşfe ve firâsete dayanmakdadır. Keşflerine göre, vücûd, yalnız Allahü teâlâya
mahsûsdur. Mevcûd [var] yalnız Odur. Ondan başkasına mevcûd demeleri,
O varlığa, bilinmiyen bir bağlılıkları olduğu içindir. Gölge aslı sâyesinde durabildiği
gibi, herşey O varlıkla durmakdadır. Vehm mertebesinde bulunan sübût [görünüş],
O vücûdun zıllerinden bir zıldir. [Türkçede, vücûd deyince, beden sanıyoruz.
Hâlbuki vücûd, madde, cism, beden demek değildir. Vücûd, var olmak demekdir.
Ya’nî bir sıfatdır.] O vücûd, hâricde mevcûd olduğundan, Allahü teâlâ, hâricde
mevcûddür. Devâm verilen vehm ve hayâl mertebesine de, hâric mertebesinin
zıllerinden bir zıl dersek, ikisi de zıl olunca, vehmdeki sübûta, (Vücûd-i hâricî) demek
uygun olabilir. Bu bakımdan, âleme de, hâricde mevcûd denebilir. Görülüyor
ki, mümkin [ya’nî mahlûk] her neye mâlik ise, vücûd mertebesinden gelmekdedir.
Ona, zıl olması düşünülmeden, hâricde var demek, doğru olmaz. Allahü teâlâya,
vücûd sıfatında ortak edilmiş olur. Bu fakîr [ya’nî İmâm-ı Rabbânî “kaddesallahü
teâlâ sirrehül’azîz”], âleme hâricde mevcûd demiş isem, bu ma’nâda anlamak
lâzımdır. Kelâm âlimleri, vücûd ile sübût aynıdır diyor ki, iki kelimenin lügat
ma’nâsı aynı demekdir. Yoksa, vücûd nerde, sübût nerde? Keşf ve şühûd sâhiblerinden
çoğu ve âlimlerden çoğu, (Allahü teâlânın kendisi, vücûddür) dedi. Sübût
ise, nazarî, aklın düşündüğü birşeydir.
Fâide: Vücûd, her hayr ve kemâlin kaynağı ve her güzelliğin başlangıcı olduğu
gibi, bunun karşılığı olan adem de, elbette her kötülüğün, her kusûrun kaynağı ve
her çirkinliğin ve bozukluğun başlangıcıdır. Günâhlar, ondan hâsıl olmakda, yoldan
çıkmağa, o sebeb olmakdadır. Buna karşılık, hünerleri, güzellikleri de vardır.
– 931 –