Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

teren bilgileri ele geçirmiş bulunuyoruz) denirse, bizim gibi mukallidlerin bilgisi, bir
şeyin halâl veyâ harâm olmasına vesîka olamaz. Birşeyin halâl veyâ harâm olması için,
müctehidin zan etmesi lâzımdır. Müctehidlerin sözlerini, senedlerini örümcek yuvasından
dahâ çürük sanmak, büyük atılganlık olur. Kendi bilgisini, din büyüklerinin
bilgilerinden üstün tutmak ve Hanefî mezhebinin (Üsûl haberlerine) bozuk, çürük
demek de âlimlerin, fetvâ vermek için dayandıkları kıymetli haberleri hiçe saymak
ve bu haberlere yanlış demek, dîn-i islâmda büyük bir yara, gedik açmak olur. İslâmın
büyük âlimleri, Resûlullahın “sallallahü aleyhi ve sellem” parlak zemânına yakın
oldukları için ve ilmleri, sonra gelenlerin bilgilerinden katkat çok olduğu ve harâmdan,
günâhlardan sakınmaları, Allahü teâlâdan korkmaları, son derece fazla olduğu
için, hadîs-i şerîfleri, bizim gibi, din bilgilerinden haberi olmıyan, işitdiği bir kaç
sözü ilm sanan boş câhillerden, elbette dahâ iyi tanır ve anlarlardı. Doğrusunu, iğrisini,
değişmiş olanını, değişdirilmemiş olanlarını, bizden dahâ iyi ayırd ederlerdi.
Bu hadîs-i şerîflere uymamak lâzım olduğunu bildirmelerinin, elbette bir sebebi, dayandıkları
kuvvetli vesîkaları mevcûddur. Bilgisi ve görüşü onlardan az olan bizler,
şu kadar anlıyoruz ki, işâretin ve parmağı bükmenin nasıl olacağını bildiren çeşidli
hadîs-i şerîfler vardır ve birbirlerine uymamakdadırlar. Bu çeşidli haberlerin birbirlerine
uymaması, işâretin yapılması için, kesin birşey söylemeği güçleşdirmişdir.
Ba’zı haberler, parmakları yumruk hâlinde bükmeden işâret edileceğini, ba’zıları bükerek
edileceğini bildirmekdedir. Parmakların büküleceğini söyliyenlerden bir kısmı,
elliüç sayısını gösterir gibi yapılacağını bildirmişdir. Başka bir kısmı, yirmiüç sayısını
gösterir gibi büküleceklerini haber veriyor. [(Halebî), bunları anlatırken, sayıların
parmaklarla gösterilmesini uzun anlatmakdadır.] Ba’zı haberler, sağ iki küçük
parmağı kapayıp ve baş parmağı orta parmakla halka yapıp şehâdet parmağı ile
işâret edilir, diyor. Bir habere göre, yalnız baş parmak, orta parmağın üzerine konarak
işâret olunur. Bir haberde ise, sağ eli, sol uyluk üzerine ve sol eli, sağ ayak üzerine
koyup işâret edilir. Başka bir haberde, sağ eli ile sol el üstüne ve bileği, bilek üzerine
ve kolu, kol üzerine koyup, işâret edileceği bildiriliyor. Ba’zı haberlerde, bütün
parmakları kapatarak işâret olunması, ba’zılarında ise, şehâdet parmağı kımıldatılmadan
işâret edilmesi buyurulmakdadır. Bunlardan başka, tehıyyâtda işâret olur deyip,
yeri kesin bildirilmemekde, ba’zı haberlerde, şehâdet kelimesi okunurken işâret
olunur, denilmekdedir. Ba’zı rivâyetlerde ise, otururken düâ zemânında, (Ey kalbleri
istediği gibi çeviren Allahım, benim kalbimi kendi dînin üzerinde bulundur!) denir
ve bunu söylerken, parmakla işâret olunur, buyurulmuşdur.
Hanefî mezhebinin âlimleri “rahmetullahi teâlâ aleyhim ecma’în”, işâret için bildirilen
hadîs-i şerîflerin çok ve başka başka olduğunu görünce, nemâz hakkındaki
kesin ve açık emrlere uygun olmıyan fazla bir hareketin yapılmamasını söylediler.
Çünki, nemâzda esâs, fazla hareketden sakınmak ve olgun bir şeklde bulunmakdır.
Bundan başka, bütün âlimler, sözbirliği ile haber vermişdir ki parmakları,
gücü yetdiği kadar kıbleye karşı bulundurmak sünnetdir. (Nemâzda, her uzvunu,
gücün yetdiği kadar, kıbleye karşı bulundur!) hadîs-i şerîfi, bunu açıkça emr
etmekdedir.
Eğer sorulursa: (Hadîs-i şerîflerin, başka başka bildirilmesi, ancak araları birleşdirilemediği
zemân, işi güçleşdirir. Hâlbuki, işâreti bildiren hadîs-i şerîflerden
müşterek bir emr çıkarılabilir. Çünki çeşidli hadîs-i şerîfler, başka başka zemânlarda
duyulup, haber verilmiş olabilir). Cevâb olarak deriz ki, haberlerin çoğunda
(Kâne=idi) kelimesi vardır ki, bu kelime mantıkdan başka ilmlerde
(Kül=hep) ma’nâsındadır. Bunun için, bu çeşidli haberler birleşdirilemez.
İmâm-ı a’zam Ebû Hanîfe “rahmetullahi teâlâ aleyh” (Sözüme uymıyan hadîs-i
şerîf öğrenirseniz, benim sözümü bırakıp, hadîs-i şerîfe uyunuz) buyurdu
ise de, bu sözü, işitmemiş olduğu hadîs-i şerîfler içindir. İşitmemiş olduğum bir
hadîs-i şerîfe uymıyan sözümü bırakın, demişdir. Hâlbuki, işâret hakkındaki ha-
– 270 –