Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

65 — YOLCULUKDA NEMÂZ
(Seferî) veyâ (Müsâfir) olmak demek, yolcu olmak demekdir. Bir kimse, bulunduğu
yerden veyâ gitdiği yolun iki tarafında dizili evlerin sonuncuları hizâsından
ayrılırken, senenin kısa günlerinde, insan veyâ deve yürüyüşü ile, üç günde gidilecek
yere gitmeği niyyet ederse, müsâfir olur. Niyyet etmez ise, bütün dünyâyı dolaşsa
bile, müsâfir olmaz. Düşmanı arayan askerlerin hâli böyledir. Fekat, geri dönüşde
müsâfir olur. İki günlük uzakda olan bir yere gitmeğe niyyet eden kimse, yolda
iken veyâ o yere varınca, iki günlük yere dahâ gitmeğe niyyet etse, o dört
günlük yere giderken müsâfir olmaz. Üç günlük yere gitmek niyyeti ile yola çıkan
kimse, konakladığı bir yerden üç günlük yola gitmeğe niyyet ederek, ayrılırsa, gideceği
yolun iki tarafındaki evlerin hizâsından ayrıldığı zemân müsâfir olur. Son
evin gözünden gayb olması lâzım değildir. Bir tarafda evlerin hizâsını geçmesi lâzım
olmaz. Deniz veyâ orman yanında konmuş olan göçebeler, çadırlardan ayrılınca
müsâfir olur. Yolun bir veyâ iki tarafında, şehrden kendisine kadar evler dizilmiş
bulunan köyleri de aşması lâzımdır. Şehre bitişik boş erâzîyi ve bağları, tarlaları,
bostanları aşmak lâzım değildir. Bostanlarda, tarlalarda çiftçilerin, bekcilerin
evleri bulunsa da, buralar ve bunlardan sonra gelen köyler, şehrden sayılmazlar.
Boş erâzîden, kasabaya yakın (Finâ) denilen büyük mezârlıklar [fabrika,
mekteb ve kışlalar] ve kasabadakilerin harman yapmak, hayvan koşdurmak, eğlenmek
için devâmlı kullandıkları yerler ve avlandıkları, kullandıkları deniz ve göl
kısmları şehrden sayılır. Ya’nî, buraları da aşmak lâzımdır. Finâ, ikiyüz metreden
ziyâde uzakda ise veyâ arada tarla varsa, şehrden sayılmaz. Fekat uzak olan Finâda
da, Cum’a ve bayram nemâzlarının kılınması sahîh olur. Arada Finâ bulunan
şehrler, köyler şehrden sayılmaz. Böyle köyleri aşmak lâzım değildir. Yalnız Finâyı
aşmakla seferî olur. Finâ, büyük şehrlerde ikiyüz metreden dahâ uzakda
olunca da, şehrden sayılır. Muhtâr olan kavle göre, arada Finâ veyâ evler bulunursa
da, köyleri aşmak lâzım olmadığı (İmdâd)ın Tahtâvî hâşiyesinde yazılıdır.
Akşama kadar hep yürümesi şart değildir. Kısa günde, sabâh nemâzından, öğleye
kadar yürümesi kâfîdir. Bu da, bir merhale, ya’nî bir menzil, bir konak denilen
yoldur. Arada dinlenmesi de câizdir. Üç günlük yola, sür’atli bir vâsıta ile, meselâ
trenle, dahâ az zemânda giderse, yine müsâfir olur [Mecelle 1664]. Bir yere,
iki başka yoldan gidilse, biri kısa, öteki uzun olsa, kısa yoldan giden müsâfir olmaz.
Uzun yol, üç günlük yürüyüş ise, bu yoldan, her vâsıta ile giden de, müsâfir olur.
(İbni Âbidîn) buyuruyor ki, (Âlimlerin hepsi, üç günlük yolu, (Fersah) dedikleri,
bir sâatda gidilen yolun uzunluğu ile bildirdiler. Bir kısmı, üç günlük yol yirmibir
fersahdır dedi. Bir kısmı da, onsekiz, bir kısmı ise, onbeş fersahdır dedi. Fetvâ,
ikinci söze göre, verilmişdir). Çoğunluğun fetvâsına göre, bir merhale, ya’nî bir
günde gidilen yol, ârızasız olan düz yerde altı fersahdır. Bir fersah üç mîldir. Bir
merhale onsekiz mîl, üç merhale 54 mîl olur. Bir mîlin dörtbin zrâ’ olduğu ve dörtbin
hatve kavlinin za’îf olduğu ve bir zrâ’ın kelime-i tevhîd harfleri adedince,
yirmidört parmak genişliğinde olduğu (İbni Âbidîn)de teyemmüm bahsinde yazılıdır.
Bir parmak genişliği, ortalama 2 santimetredir. Bir zrâ’, 48 santimetre, bir mîl
[1920] metre, bir fersah [5760] metredir. Bir merhale, otuzdört kilometre beşyüzaltmış
metre, üç günlük yol da, takrîben yüzdört [103,680] kilometre olmakdadır. [Coğrafî
mîl, bir dakîkalık Ekvator kavsinin uzunluğu olup [1852] metredir.] İstanbulda
Küçükçekmeceden ayrılarak Tekirdağına giden seferî olur. (El fıkh-u alel mezâhib)de
diyor ki, (Şâfi’î, mâlikî ve hanbelî mezheblerinde, sefer mesâfesi, iki merhale
[Konak]dır. Bu da, onaltı fersahdır. Bu da 48 mîldir. Çünki bir fersah, üç mîldir.
Bir mîl altıbin zrâ’ [insan kolu]dur. Seferî olmak mesâfesi, seksen kilometre
altıyüzkırk metrelik bir yoldur.) Bu kadar kilometre olmak için, bir mîlin 4000 zrâ’
ve bir zrâ’ın 42 cm. olması lâzımdır. Nitekim 1404 [m. 1984] de ikinci baskısı yapılan
(El-mukaddimet-ül hadremiyye) Şâfi’î fıkh kitâbının şerhinde de, (Şâfi’îde
– 221 –