Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

sît ile öderler. Banka, mallara mâlik olmadan evvel, bunlarla akd yaparsa, bey’ bâtıl
olur.
[(Cemâleddîn-i Efgânînin talebelerinden, Mısrın ileri reformcularından Muhammed
Abdüh, Câmi’ül-ezherin (m. 1963) senesinde ölen müdîri Şaltut ile yapdığı
Kur’ân-ı kerîm tefsîrinde, banka fâizinin meşrû’ olduğuna fetvâ vermişdir. Dahâ
sonra, din adamlarının ve çevresinin ağır baskısı altında kalarak, bu fetvâsından
rücû’ eder görünmüşdür. Buna benzer teşebbüsler Hindistânda da yapılmışdır). Çalışdığı
müessesenin fâiz ile verdiği mesken parasından istifâde etmek istiyen kimse,
(Sizden ev satın almak istiyorum. Aldıkdan sonra, bedelinin ma’âşımdan taksîtlerle
kesilmesini dilerim) demeli, müessese de, islâm bankasının yapdığı gibi, satın
aldığı veyâ inşâ etdirdiği binâyı görünce, tesbît edecekleri semen ile, buna veresiye
satmalıdır. Binâyı görüp sözleşmeden evvel ma’âşından kesilenleri müesseseye
ödünc verir. Sonra bunlar semenden düşülür.]
VAKF — Bir vakf mescid harâb olup ta’mîr eden bulunmaz ise veyâ etrâfında,
ev, insan kalmayıp, kullanılmaz ise de, Tarafeyne göre yine vakf olarak kalır.
İmâm-ı Ebû Yûsüfe göre “rahmetullahi teâlâ aleyh”, hâkimin izni ile satılıp, parası,
aynı cinsden olan başka bir vakfa sarf edilir. Bir kimsenin başka başka vakflarının
gelirleri [paraları] birbirlerine sarf edilemez.
Binâ, tarla, kuyu gibi nakl edilmiyen şeyler sözbirliği ile vakf olunur. Nakl
edilmiyen şey ile birlikde buna lâzım olan nakl olunan şey de İmâmeyne [Ebû Yûsüf
ve Muhammede] göre vakf olunur. Vakf edilmesi âdet olan nakl edilebilir şeyler,
imâm-ı Muhammede göre, yalnız olarak da vakf olunur. Bu imâma göre, altın,
gümüş [ya’nî para] da vakf olunur. Hacm ile ve vezn ile ölçülen herşey de böyledir.
Tabut, teneşir, tabut örtüsü, Kur’ân-ı kerîm ve başka kitâblar gibi âdet
olan vakflar da böyledir. Hacm ile, vezn ile ölçülen eşyâ satılıp, bedelleri ve vakf
paraları fakîrlere ödünc verilir ve mudârebe yolu ile sermâye olarak tüccâra verilerek
kâra ortak olunur. Vakfın hissesine düşen kârları, fukarâya sadaka olarak
dağıtılır. Vakf olunan paranın misli, hep vakfın emrinde kalması lâzımdır. Bununla
birşey satın alınamaz ve bir borc ödenemez. Buğdaylar, fakîr olan köylüye tohumluk
ödünc verilip, yeni mahsûlden ödenmek şartı ile vakf olunur. Sütü fakîrlere
verilmek üzere inek vakf olunur. Ev eşyâsı gibi vakfı âdet olmıyan şeyleri vakf
câiz değildir. Vakfın gelirinden, önce ta’mîr, sonra hizmet edenlerin ve nâzırın ücretleri
ödenir.
İbni Âbidîn diyor ki, (Vakf, mükellef kimsenin, kendi mülkü olan ma’lûm mütekavvim
malının menfe’atini, bir şarta bağlamadan, müslim veyâ zimmî, bütün veyâ
belli fakîrlere terk etmesidir. İmâmeyne göre, vakf edilen mal, vakf edenin mülkünden
çıkar. Vakf, ibâdet değil, kurbetdir. Sevâb kazanmak niyyeti ile yapılan mubâhlara
(Kurbet) denir. Vakf edilen maldan yalnız veyâ en sonra bir mescidin veyâ
fakîrlerin fâidelenmesini bildirmek şartdır. Âdete göre zenginler de istifâde edebilir.
Malını vakf eden kimse, bunu hâkime tescîl etdirdikden yâhud mütevellîye
teslîm etdikden sonra, vazgeçemez. Öldükden sonra vakf olmasını söyleyince, bırakacağı
malın üçde birinden verilmesini vasıyyet etmiş olup vazgeçmesi câiz
olur. Vakf binâların ta’mîrleri, içinde parasız oturmağa hakkı olanların malları ile
yapılır. Yapamazlarsa, hâkim bunları çıkarıp, kirâya verip, ücretleri ile ta’mîr etdirip,
sonra bunlara teslîm eder. Kirâcı bulunmazsa, hâkim tarafından (İstibdâl)
olunur. Ya’nî, harâb binâyı satıp, semeni ile başkasını alıp, mütevellîye teslîm
eder. Başkasını satın alamazsa, semenini fukarâya dağıtır. Mürted, müslimân
olunca, mürted iken yapdığı vakf sahîh olur. Müslimân, mürted olunca, önce yapmış
olduğu vakf bâtıl olup vârislerinin olur. Zimmîlerin de, müslimân veyâ zimmî
fakîrler için vakf yapması câizdir. Kilise için ve harbî fakîrler için, zimmînin de vakf
yapması câiz değildir. Vakf eden kimse, bir (Mütevellî) ta’yîn edip, malı buna teslîm
eder. Vakf ebedî olmak lâzımdır. Bir dahâ geri alamaz. Osmânlı türklerinde al-
– 861 –