Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

Birinci hâl: Red olunmıyan, hissesini aldıkdan sonra, geri kalan mal, red olunanlar
sayısına bölünebiliyor ise, red olunmıyan, hissesini alır, geri kalan, red olunanlar
sayısına bölünür.
Meselâ, zevc ve üç kız bulunduğu zemân, zevc dörtde bir hisse alıp, geri kalan
üç hisse, kızlara taksîm olunur.
İkinci hâl: Red olunmıyan hissesini aldıkdan sonra, geri kalan mal, red olunanlar
sayısına bölünemezse, red olunan kimselerin sayısı, red olunmıyanın farzının
[hissesinin] paydası ile çarpılarak, mes’elenin aslı elde edilir.
Meselâ, zevc ve beş kız bulunduğu zemân, zevc rubu’ alıp, geri kalan üç hisse,
beş kıza bölünemediğinden, mes’elenin aslı, [4x5=20] yirmi olup, zevc beş hisse,
kızlar onbeş hisse alır. Bir kıza üç hisse verilir.
B: Red olunanlar, iki veyâ üç ayrı sınıfdan farz sâhibi iseler, red olunmıyan kimse,
hissesini alır. Geri kalan mal, reddiyye mes’elesi gibi çözülür. Burada da, iki hâl
vardır:
Birinci hâl: Red olunmıyanlardan kalan hisseler, reddiyye mes’elesinin aslına
bölünebiliyor ise, mes’elenin aslını bulmak için, red olunan ve red olunmıyan
kimselerin sayılarının en küçük ortak katı ile, red olunmıyan farzının [hissesinin]
paydası çarpılır.
Meselâ, bir zevce, dört cedde ya’nî büyük anne, anadan altı kardeş varsa, zevce
rubu’ alınca, geriye üç hisse kalır. Red olunanların mes’elesinin aslı ise, ceddelerin
hissesi 6 x 1 / 6 = 1, kardeşlerin hissesi 6 x 1 / 3 = 2 olduğundan 1 + 2 = 3 olur.
Geri kalmış olan üç hisse, reddiyye mes’elesinin aslı olan üçe bölündüğünden,
mes’elenin aslı, [12 x 4 = 48] kırksekiz olur. Çünki, cedde sayısı olan dört ile, kardeş
adedi olan altının en küçük ortak katı onikidir. Zevceye 48 x 1 / 4 = 12 hisse,
dört ceddeye 1 x 12 = 12 hisse ve birine üç hisse, altı kardeşe 2 x 12 = 24 hisse ve
her birine dört hisse düşer.
İkinci hâl: Red olunmıyan, hissesini aldıkdan sonra, geri kalan hisseler, reddiyye
mes’elesinin aslına bölünemiyor ise, mes’elenin aslını bulmak için, reddiyye
mes’elesinin aslı ile, red olunmıyan farzının paydası [ya’nî kesrin mahreci] çarpılıp,
bulunan aded ile, tekrâr, red olunan ve red olunmıyan kimselerin sayılarının
en küçük ortak katı çarpılır.
Meselâ, dört zevce, dokuz kız, altı cedde bulunduğunu farz edersek, zevceler sümün
alıp, geriye yedi hisse kalır. Reddiyye mes’elesinin aslı ise, dokuz kız 6 x 2 /
3 = 4 hisse, altı cedde 6 x 1 / 6 = 1 hisse alacağı için, 4 + 1 = 5 olur. Geri kalan yedi
hisse, reddiyye mes’elesinin aslı olan beş sayısına bölünemediğinden, mes’elenin
aslı, [5 x 8 x 36 = 1440] bindörtyüzkırk olup, zevcelere [1440 : 8 = 180] yüzseksen
hisse, kızlara [(1440 - 180) x 4 / 5 = 1008] binsekiz hisse, ceddelere [(1440 - 180)
x 1 / 5 = 252] ikiyüzelliiki hisse verilir ki, herbir zevceye kırkbeş hisse, her kıza [1008
: 9 = 112] yüzoniki hisse, her ceddeye [252 : 6 = 42] kırkiki hisse verilir.
(Kâdîhân) “rahmetullahi teâlâ aleyh” diyor ki, vefât eden kadının yalnız zevci
kalsa ve malının yarısını yabancı birine vasıyyet etmiş olsa, malın yarısını bu yabancı
alır. Üçde birini zevci alır. Altıda biri de Beyt-ül-mâle kalır. Çünki, yabancı
kimse önce üçde birini alacakdır. Kalan üçde ikinin yarısını zevc alır ki, mîrâsın
üçde biridir. Geriye mîrâsın üçde biri kalır. Bunun altıda biri yabancıya verilerek,
buna vasıyyet edilmiş olan mîrâsın yarısı temâmlanır. Geriye kalan altıda
biri de Beyt-ül-mâlın olur. Çünki kalan, zevc’e veyâ zevceye verilmez. Malının yarısını
zevcine vasıyyet etseydi, mîrâsın hepsi zevcin olurdu.
(Fetâvâ-yı Hindiyye)de diyor ki, meyyitenin zevci, kızkardeşi ve babadan kızkardeşi
olsa, zevc yarısını ve kızkardeş de yarısını, babadan kızkardeş altıda birini
alıp, mes’elenin aslı, altıdan yediye avl eder. Babadan erkek kardeş de bulunsaydı,
babadan kızkardeşi, farz hissesinden düşürüp asabe yapardı. Zevcden ve kız-
– 1032 –