Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

yüklenmez. Hayvânı çekerek veyâ döğerek sakat ederse öder. Hammâl, kamyon,
şart edilen yoldan gitmeyip, eşyâ telef olsa, gitdiği yol işlek değilse veyâ ârızalı
ise öder. Böyle değilse ödemez. Mektûblaşma ile de kirâlamak câizdir. Kirâlamada
cevâb vermemek, kabûl demekdir. Kirâcı, tarlaya buğday ekeceğim deyip
de yonca ekerse, sâhibi kirâyı artdırabilir. Terzi, caket yerine pantalon dikse,
kumaş sâhibi, isterse pantalonu alır, isterse kumaşı ödetir. Mal sâhibi, dahâ fazla
kirâ veren bulunca, müddet bitmeden, mukâveleyi bozamaz. Kirâda bulunan malı
satın alan başka kimse, kontratı bitmeden kirâcıyı çıkaramaz. Müşterî, kontrat
bitinciye kadar bekler veyâ bey’i mahkeme ile fesh etdirir. Senelik kirâsı söylenip,
müddet söylenmez ise, müddet bir sene olur. Müddet, söz kesildiği gün başlar. Ücret
ise, malı teslîm aldığı gün başlar.
Bir dükkânı kirâlayıp teslîm alan kimse, bir müddet iş yapmayıp, dükkân kapalı
kalsa, kirâyı tam vermesi lâzımdır. Bir senelik olmak üzere, her aylığı şu kadar
liraya olarak câiz olduğu gibi, senelik toptan söylemek de câizdir. Kirâcı, san’atını
değişdirirse, iflâs ederse, başka şehre yerleşirse kirâ fesh olur.
Bir evin, bir odası yâhud bir dıvârı yıkılsa, kirâcı çıkabilir veyâ tam ücret ile başka
odasında oturur.
Kirâdaki binânın ve eşyânın ta’mîri ve zemânla tıkanmış boruların ta’mîri ev sâhibine
âiddir. Ta’mîr etmezse, kirâcı evden çıkabilir. Fekat, yapdırmağa ev sâhibini
cebr edemez. Ev sâhibinin izni ile kendi yaparsa, parasını kesebilir. Kendiliğinden
yaparsa, kesemez. Kullanmağa lâzım şeylerin [meselâ hamur ocağı] ta’mîr
parasını kirâdan kesemez.
Kirâcı, mala zarar verirse, mal sâhibi çıkaramaz. Fekat, mahkemeye verir.
Habshâne ve gardıyan ücretini (Beyt-ül-mâl) öder. Beyt-ül-mâl yoksa, alacaklı
öder. Mahkeme masraflarını, da’vâcı öder. Kirâ müddeti hitâmında, ev sâhibi gâib
ise, kirâ müddeti, kendiliğinden bir misli uzar. Kirâcı gâib olunca da böyledir.
Ya’nî, mal sâhibi, kirâcının çoluk çocuğunu evinden çıkaramaz. Fekat müddet bitmeden
önce, başkasına kirâya vermiş ise, müddet sonunda, birinci akd biter.
İkincisi başlar. Birinci kirâcının çoluk çocuğunu evden çıkarabilir. Müddet hitâmında,
iki taraf da, icâreyi fesh edebilir. Fekat, akd yapılmış olanın yanında fesh
edilmesi lâzımdır.
Kirâ müddeti bitince, mal sâhibi uzatmaz ise, kirâcı çıkar. Malı, olduğu gibi teslîm
etmesi lâzımdır. Teslîm etmezse, gasb etmiş olur. Fekat, kullanma sebebi ile,
herkes için hâsıl olması âdet olan harâblık, kabâhat sayılmaz.
Bir mahalden, bir mahalle gitmek üzere mu’ayyen bir hayvân, araba, motor,
kamyon kirâlandığı gibi, mu’ayyen insanın veyâ eşyânın götürülmesi de sözleşilebilir.
Vâsıta, yolda kalırsa, birinci şekldeki kirâlamada, müşterî muhayyer olup, dilerse,
ta’mîr oluncıya kadar bekler, dilerse, vazgeçip oraya kadar olan parayı verir.
İkinci sözleşme hâlinde ise, vâsıta sâhibi, başka vâsıta ile hemen götürmeğe mecbûrdur.
Vâsıtadan eşyâyı indirmek de ona âid olur. Yol tehlükeli olup geri dönülürse,
hiç ücret verilmez.
Hamâm ve hacâmat parası almak câizdir. Erkek hayvânın dişiye aşması ücreti
alınmaz, harâmdır. [Dişi, erkeğin köyüne götürülürse, aygırın sâhibine gıdâ ve
hizmet masrafı ödenir.] Ustanın, yapdığı şeyi belli zemân için garanti etmesi, sahîh
değildir. Bu zemân içinde bozulursa, ta’mîr etmez.
(Hülâsa)da diyor ki, (Dinlemek için hâfızı ve okumak için kitâbı kirâlamak câiz
değildir). Kur’ân-ı kerîm öğreten hocaya hediyye vermek lâzımdır.
Ezân, imâmlık, Kur’ân-ı kerîm ve mevlid okumak, din bilgisi öğretmek için ücret
almak câiz değil ise de, imâmlık, müezzinlik ve ilm öğretmek için almağa izn
verilmişdir. Harâm işler için ücret almak câiz değildir.
Her dürlü kirâyı, ücreti vermiyen habs olunur. [Her çeşid nakl vâsıtalarının üc-
– 871 –