Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

13 — KEFÂLET VE HAVÂLE
(Kefîl olmak) veyâ (Dâmin olmak), birisinden belli bir veyâ birkaç kimsenin
istedikleri bir şeyi, başkasının, kendisinin de ödiyeceğine söz vermesi demekdir.
Ödenecek şey, ayn ve deyn olduğu gibi, insanın teslîm edilmesi de olur. Alacaklının
ma’lûm olması şartdır. (Filâna kim ne satarsa kefîlim) demekle, kefâlet sahîh
olmaz. Görülüyor ki, borc senedleri, bonolar yazılırken, sonraki alacaklılar
belli olmadıkları için, kefâlet senedi olamazlar. Son alacaklı, bonoyu yazandan ve
ciro [devr] edenlerden birşey istiyemez. Rehn, vedî’a, âriyet ve kirâya verilen gibi
emânet olan mallar ve mebî’ telef olunca ödenmelerine kefîl olmak câiz değildir.
Bu mallar mevcûd iken verilmeleri için câizdir. Telef olurlarsa, bedellerini ödemez.
İcârede kirâcıya ve havâlede havâleyi kabûl edene de kefîl olmak câizdir. Semene
ve mehr parasına kefîl olunur. Alacaklı isterse borcludan, isterse kefîlden
hakkını alabilir. Müslimânın zimmîye kefîl olması câizdir. Filân kimsenin filân şahsa
olan şu kadar borcuna kefîlim demekle şartsız kefîl olunduğu gibi, filân adamdaki
alacağını o vermezse ben veririm diyerek şartlı kefîl olmak da câizdir. Üç mezhebde
ve imâm-ı Ebû Yûsüfe göre, yalnız kefîlin söylemesi ile, kefâlet sahîh olur.
Borclunun ve alacaklının kabûl etmeleri şart değildir. Fekat alacaklı, haber aldığı
zemân, kefîli red edebilir. Borclunun kabûl etmediği kefîl, ödediğini borcludan
istiyemez ve ödemediği için habs olunursa borcluyu habs etdiremez. (Tarafeyn)e
göre, ya’nî İmâm-ı a’zam ile imâm-ı Muhammede göre, kefâletin sahîh olması için,
kefîlin teklîf etmesi ve alacaklının veyâ vekîlinin, bunun yanında kabûl etmesi lâzımdır.
Zarûret hâlinde imâm-ı Ebû Yûsüfe uyulur. Kefîle kefîl olmak da sahîhdir.
Alacaklı, borcu üçünden de istiyebilir. Bir borcluya birkaç kişinin müstekılen
veyâ müştereken kefîl olmaları da câizdir. İkrâh ile, ya’nî zorla kefîl yapılan, kefîl
olmaz. Kefîl olunan malın cins ve mikdârının belli olması şart değildir. Rüşvet,
kumar, leş ve hür adam semeni gibi ödemesi lâzım olmıyan borclara kefâlet sahîh
değildir. Evin yıkılır ise ben kefîlim, yâhud, müsâfirine, hayvânın telef olursa
ben kefîlim demekle kefîl olmaz. Asîlin, ya’nî borclunun ödememesi şart edilen
kefâlet havâle olur. Borclunun emri ile kefîl olan, alacaklı ile uyuşup da aynı malı
noksân öderse, ödediğini borcludan ister. Başka cins mal öderse, ödediğini değil,
kefîl olduğunu borcludan ister.
(Fetâvâ-i imâdiyye) sâhibi “rahmetullahi aleyh” diyor ki, (Kefîl olacağı malın
ödeme şeklini kendi menfe’atine şarta bağlarsa, kefâlet bu şarta bağlı değilse, kefâlet
sahîh, şart bâtıl olur. Kefâleti bu şarta bağlarsa, kefâlet de sahîh olmaz). Görülüyor
ki, bana para veyâ bir mal verirsen veyâ benimle ortak olursan, kefîl olurum,
yoksa olmam diyerek, kefîl olmak sahîh olmaz. Böylece, (Te’mînât mektûbu)
vermek için alınan ücret câiz olmadığı gibi, kefâlet de sahîh olmaz. Dâr-ül-harbde
kâfiri böyle kefîl yapmak, zarûret hâlinde câiz olup, verilen para rüşvet olur.
Kefîlin, borcludan rehn istemesi câizdir. Borclu ödeme târîhinden önce ölürse, vârisleri
hemen veyâ kefîl ödeme târîhinde öder. Kefîl ölürse, vârisleri hemen öder.
Alacaklı ölürse, vârisleri ödeme târîhinde alır. Alacaklı borclusunu afv ederse veyâ
peşin alacağını te’hîr ederse, kefîl de afv edilmiş veyâ ödemesi te’hîr edilmiş olur.
Borclunun afv edilmesi şartı ile kefîl olmuş ise, havâle olacağından kefîl de afv edilmez.
Kefîl afv edilir veyâ peşin borcu te’hîr olunursa, borclu afv edilmiş olmaz ve
te’hîr edilmiş olmaz. Fekat kefîl, borcludan birşey istiyemez. Alacaklı borcu kefîle
hediyye veyâ sadaka etdim derse, kefîl bunu borcludan istiyebilir.
Her çeşid peşin borca, veresiye ödemek şartı ile kefîl olunabilir. Bu hâlde,
borclunun yalnız ödünc verme borcunu yine peşin ödemesi lâzımdır. Kefîl, borcu
birine havâle etse, alacaklı da bunu kabûl etse, kefîl de, borclu da ödemekden kurtulurlar.
(Dürer-ül-hükkâm) sâhibi “rahmetullahi teâlâ aleyh”, (Mecelle)nin binaltı-
– 830 –