Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

75° 10' + 49° + 56° 9'
M = = 90 derece 10 dakika olur.
2
sin H sin 15° æ sin 41° 10'
=
2 sin 75° 10' æ sin 49°
log sin H 2 = 1 [(1,41300 +1,81839) – (1,98528+1,87778)]=
2
1
2 (1,23139 – 1,86306)= 1 (1,36833)= 1,68417
2
1 derece 54 dakîkadır. İki misli alınınca, H = 57 derece 48 dakîka ve bunun
2 H = 28
dört misli olan Fadl-ı dâir zemânı, 231,2 sâat dakîkası ve böylece, 13 Ağustos günü
asr-ı evvel için, Fadl-ı dâir zemânı = 3 sâat 51 dakîka olur. Hakîkî zevâl vaktinde
hakîkî sâat sıfır olduğu için, doğruca hakîkî zemâna göre hakîkî asr-ı evvel vakti
3 sâat 51 dakîka olur ki, hakîkî zuhr vaktinden, çubuğun gölgesinin kendi boyu
kadar uzaması için geçen zemân sonradır. Şer’î zuhr vaktinden geçen zemân için,
şer’î ikindi (Asr-ı evvel) vakti, bundan o mahaldeki temkin zemânı sonra olur.
Ta’dîl-i zemân -5 dakîka olduğundan, vasatî müşterek zemâna göre 16 yı 10 dakîka
geçe olur. Sahîfe 195 deki 5. ci müsâvât mûcibince, bu müşterek sâatden, müşterek
zemâna göre gurûb vakti olan 7 sâat 12 dakîka çıkarılarak, İstanbulda ikindi
vakti, ezânî zemâna göre, 8 sâat 58 dakîka olur. Fadl-ı dâir zemânı ile ezânî zuhr
vakti ya’nî gurûbî zemâna göre hakîkî zevâl vakti olan 5 sâat 7 dakîkayı toplayınca
da, hem gurûbî zemâna göre hakîkî ikindi vakti, hem de ezânî zemâna göre şer’î
asr-ı evvel vakti olur. Çünki, şer’î asr-ı evvel vakti, bu mecmû’dan, ya’nî gurûbî hakîkî
vaktden Temkin zemânı sonra olur ise de, ezânî zemâna göre şer’î vakti, bu
gurûbî şer’î vaktden Temkin zemânı evvel olur. Bunun gibi, zuhr, akşam ve yatsı
nemâzlarının, ezânî zemâna göre şer’î vaktleri de, hesâb ile bulunan gurûbî zemâna
göre hakîkî vaktlerinin aynıdır.
Asr-ı evvel irtifâ’ını bulmak için, diğer bir üsûl, hergün, güneşin gâye irtifâ’ı ve
bu irtifâ’da olduğu vakt, bir metre çubuğun gölgesinin uzunluğu ölçülerek veyâ hesâb
edilerek, yazılır. Böylece, bir (İrtifâ’ - gölge uzunluğu) cedveli hâsıl olur. İstanbulda
13 Ağustosda, gâye irtifâ’ı 64 0 olduğundan, gölge uzunluğu, cedvelde 0,49
m. bulunur. Asr-ı evvelde gölge 1,49 m. ve irtifâ’ 34 0 olur. (İrtifâ’ - gölge uzunluğu)
cedveli, 1924 (Takvîm-i sâl) sonunda ve kitâbımızın sonunda mevcûddur.
İkindi nemâzının asr-ı sânî vakti de aynı müsâvât ile bulunur ise de, burada:
tan Z 2
= tan (temâm-ı irtifâ’ı şems) = 2 + Fey-i zevâl = Asr-ı sânî zılli
Z 2
= temâm-ı irtifâ’ = Bu’d-i semt = 68 derece 8 dakîka olur. Buradan:
M = 96 derece 9 dakîka ve H = 73 derece 43 dakîka,
Fadl-ı dâir zemânı 4 sâat 55 dakîkadır. Buna Temkin ilâve edince, İstanbulda,
hakîkî zemâna göre asr-ı sânî 5 sâat 5 dakîka olur.
İkindi nemâzı vaktinde, asr-ı evvel için:
Z 1
= temâm-ı irtifâ’ = Bu’d-i semt = arc tan (1 + tan ∆) ve asr-ı sânî için:
Z 2
= temâm-ı irtifâ’ = arc tan (2 + tan ∆) münâsebetleri ile de temâm-ı irtifâ’ [Z]
ve sonra Fadl-ı dâir hesâb edilebilir. ∆ nın tanjantı fey-i zevâldir. Bu tanjant 1 veyâ
2 ile toplanır. Tanjantı bu yekûna eşit olan açı, ikindi için Z değeridir.
Yatsı nemâzının işâ’-i evvel vaktinde güneşin merkezi hakîkî üfukdan 17 derece
aşağıdadır. Ya’nî hakîkî irtifâ’ - 17 derecedir. Meyl-i şemsin temâmı yerine 90
ile toplamı alınacağından:
104° 50' + 49° + 73°
M = = 113 derece 25 dakîka ve H = 50 derece 53 dakîka ve
2
Fadl-ı dâir zemânı 3 sâat 24 dakîka olur, ki yatsının hakîkî zemâna göre vaktinin
gece yarısından farkıdır. Bunun 12 den farkına, İstanbul için, 10 dakîka Temkin ilâve
edilir. Çünki, güneşin merkezi, şer’î üfukdan, dahâ sonra ayrılacağı gibi, arka
– 197 –