Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

eblere yapışmamak, tevekkül değil, delilik, ahmaklık olur. Meselâ, aç iken, birşey
yimeyip, Allah isterse beni yimeden doyurur veyâ ben elimi sürmeden ekmeği,
yemeği ağzıma gönderir demek ve nikâh etmeden, evlenmeden, bana çocuk verir
demek, tevekkül değil, abdallıkdır. Tecribe ile anlaşılan, sebeblere bağlı işlerde
tevekkül, sebebi bırakmak değildir. İlm ile ve hâl ile tevekkül etmekdir. İlm ile
tevekkül, açlıkdan kurtulmak için sebebleri, ya’nî eli, ağzı, dişi, mi’deyi, hazm [sindirim]
sebeblerini, yemekleri, ekmeği, fizyolojik hareketleri, hep Allahü teâlâ yaratmış
olduğunu bilmekdir. Hâl ile tevekkül, kalbin, Allahü teâlânın ihsânına
güvenmesi, yimeğe, ele, ağıza, sıhhate güvenmemesidir. El, bir ânda felc olabilir.
İnsan birgün, hazm hastalıklarına tutulabilir. Yemek, fâideli olmıyabilir. O hâlde,
gıdânın yaratılmasında ve önüne gelmesinde, hazm edilmesinde kendi hareketine,
kuvvetine değil, Allahü teâlânın fazlına, iyiliğine güvenmelidir.
II — İkinci kısm sebebler: Te’sîri yüzde yüz olmayan, fekat çok def’a lâzım olan
sebeblerdir. Böyle sebebleri terk etmek de, tevekkül değildir. Meselâ, yola giderken
yiyecek ve içeceği berâber almak, çok zemân fâideli ise de, ba’zan böyle sebeblere
lüzûm kalmaz. Böyle sebeblere yapışmak, Peygamberimizin “sallallahü
aleyhi ve sellem” sünneti ve âlimlerimizin âdeti idi. Tevekkül bu sebeblere güvenmemekdir
ki, ba’zan fâideleri olmaz. Sebebleri yaratana ve gönderene güvenmelidir.
Böyle sebebleri bırakmak günâh değildir. Tevekkülün çok olmasındandır. Demek
ki, yimemek, içmemek günâhdır. Yolcunun yiyecek taşımaması günâh değildir.
Fekat, günâh olmaması için iki şart vardır: Birkaç gün açlığa dayanabilecek kadar
kuvvetli olması ve yolda bulunan şeyleri yimeğe alışık olmasıdır. İbrâhîm-i Havvâs
“kuddise sirruh” tevekkül sâhibi idi. Uzak yolculukda, yiyecek almaz, fekat iğne,
çakı, ip, kova alırdı. Çünki bunlar, yüzde yüz te’sîr eden, ya’nî her zemân fâidesi
olan sebeblerdir. Çünki çölde, kuyudan su, ipsiz ve kovasız çıkmaz. Elbise yırtılınca
iğnenin işini, başka birşey yapamaz. Tekrâr bildirelim ki, te’sîri kat’î olmıyan
sebebleri de terk etmek tevekkül değildir. Sebebe yapışmak ve sebebe değil,
Allahü teâlâya güvenmek tevekküldür. Demek ki, şehrlerden uzak, bir mağarada
oturup tevekkül ediyorum demek harâmdır. Kendini ölüme atmak demekdir.
Allahü teâlânın âdetine, kanûnuna karşı gelmek demekdir. Böyle kimsenin hâli,
bir kimseye benzer ki, avukat tutar ve avukatının âdeti, dosyayı, kâğıdları okumadan
mahkemeye gitmez olduğunu bildiği hâlde, dosyayı avukata vermeden, avukata
tevekkül eder. Vaktîle bir kimse, zâhid olmak, dünyâdan el çekmek ister. Dağda
bir mağaraya girip, tevekkül eder, rızk bekler. Günler geçdiği hâlde, birşey gelmez.
Açlıkdan öleceği sırada, Allahü teâlâ, o zemânın Peygamberine “aleyhissalâtü
vesselâm” emr eder ki, git, o ahmak adama söyle! Şehre girip insanlar arasına
karışmazsa, onu açlıkdan öldürürüm. O, benim âdetimi bozmak mı istiyor? Peygamber
haber verince, şehre gelir. Şehrde, her tarafdan birşey getirilir. (Kullarımın
rızkını, doğrudan doğruya göndermeyip, kullarımın eli ile, onlara göndermeği
severim) meâlindeki âyet-i kerîme meşhûrdur. Bir kimsenin, şehrde saklanıp veyâ
evinde kapanarak, tevekkül etmesi harâmdır. Kat’î olan sebebleri bırakmak câiz
değildir. Şehrde, evin kapısını kapamaz veyâ gelenlere açarsa, tevekkül etmiş
olursa da, aklı kapıda olmamak, birşey getiren var mı diye düşünmemek lâzımdır.
Kalbi Allahü teâlâ ile olmalı. İbâdet ile meşgûl olmalıdır. Hiçbir sebeb görünmese
de, rızkın kesilmiyeceğini iyi bilmelidir. İnsan, rızkından kaçarsa, rızkı onu kovalar
demişlerdir ki doğrudur. Bir kimse, cenâb-ı Hakka, yâ Rabbî! Bana rızk verme
diye düâ etse, Allahü teâlâ buyurur ki, (Ey câhil! Seni yaratdım. Rızkını vermez
miyim?). O hâlde, tevekkül etmek, sebeblere yapışmak, fekat sebeblere değil,
sebebleri yaratana güvenmek demekdir. Herkes, Allahü teâlânın rızkını yimekdedir.
Fekat, bir kısmı dilencilik zilletini, aşağılığını çekerek, bir kısmı da [meselâ
esnâf, tüccâr] beklemek sıkıntısını çekerek, ba’zıları da [san’at sâhibleri, işçiler]
yorularak, bir kısmı ise [meselâ ilm adamları], izzet ile, râhatca, Allahü teâlâdan
– 685 –