Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

40 — ÜÇÜNCÜ CİLD, 68. ci MEKTÛB
Bu mektûb, Mektûbâtın üçüncü cildinin toplayıcısı olan Muhammed Hâşim-i
Keşmîye “kaddesallahü teâlâ sirrehül’azîz” yazılmışdır. Âlemin vehm mertebesinde
yaratılmış olduğu bildirilmekdedir:
Âlem mevhûmdur demek, vehmin yapdığı şeydir demek değildir. Vehm de
âlemden bir parçadır. Kendi kendini nasıl var edebilir. Âlem mevhûmdur demek,
Allahü teâlâ âlemi vehm mertebesinde yaratdı demekdir. Âlem yaratılırken
vehm yokdu. Fekat, Allahü teâlânın ilminde vardı. (Mertebe-i vehm) demek, var
olmayıp görünen demekdir. (Nokta-i cevvâle)den meydâna gelen dâirenin varlığı,
vehm mertebesindedir. [Ya’nî, bir ipin ucuna bir taş bağlayıp, öteki ucundan
tutup, ipi elimiz etrâfında çevirirsek, dönen taş, karşıdan dâire şeklinde görünür.
Dönen taş nokta-i cevvâledir. Görünen dâire de, dâire-i mevhûmedir.] Dâire
yokdur. Yalnız bir görünüşdür. Allahü teâlâ, bütün mahlûkları bu mertebede yaratdı.
Fekat, görünüşlerini devâm etdirmekdedir. Böylece, var olmaları yanlış
değil, doğrudur. Vehm mertebesinden kurtulup (Nefs-i emrî) olmuşlardır. Ya’nî,
yalnız geçici bir görünüş olmayıp, kalıcı bir varlık olmuşlardır. Allahü teâlâ, dilerse,
çirkinlikleri güzel yapar. Vehm mertebesi, şaşılacak bir varlıkdır. Nefs-i emr mertebesindeki
varlığa benzemez. Onunla ilgisi, ilişiği yokdur. Zemân, mekân ve cihet
bakımlarından onunla hiç bağlılığı yokdur. Onunla bitişik, Ona uzak değildir.
Nokta-i cevvâle nefs-i emr mertebesinde vardır. Bundan hâsıl olan dâire ise,
vehm mertebesindedir. Dâirenin bu nokta ile hiç ilgisi yokdur. Noktanın hiçbir cihetinde
değildir. Dâire hâsıl olunca, bu nokta sınırlanmamışdır. Nokta, dâirenin
sağındadır, solundadır veyâ önündedir, arkasındadır yâhud üstündedir, altındadır
denilemez. Dâire için böyle şeyler, ancak onun gibi vehm mertebesinde bulunan
varlıklar için söylenebilir. Başka mertebede bulunan varlıklarla dâire arasında böyle
cihetler yokdur. Dâirenin meydâna gelmesi ile, bu nokta hiç sınırlanmamış ve
bir sonu olmamışdır. Eskisi gibidir.
Yukarıda bildirilen misâl iyi anlaşılınca, Allahü teâlânın bu âlem ile olan hâli
anlaşılır. Bu âlemin yaratılması ile, Allahü teâlâ sınırlanmamış, bir sonu olmamışdır.
Bir ciheti olmamışdır. Allahü teâlâ için böyle şeyler nasıl söylenebilir ki, o yüksek
mertebede böyle şeyler yokdur. Kısa görüşlü birkaç uğursuz kimse, Allahü teâlâ
ile mahlûklar arasında, böyle bağlılıklar hâsıl oldu sanmış, Allahü teâlâ için cihet
olmuş demiş, bunun için, Kıyâmet günü Allahü teâlânın görüleceğine de inanmamışlardır.
Böyle şey olamaz demişlerdir. Câhilliklerini ve yalan inanışlarını,
Kur’ân-ı kerîmden ve hadîs-i şerîflerden üstün tutmuşlardır. Allahü teâlâ görülürse,
görenin bir cihetinde bulunur. Bu ise, Onun sınırlanması, bir sonu olması demekdir
demişlerdir. Yukarıdaki misâlden ve açıklamadan anlaşıldı ki, Allahü teâlâ
ile mahlûkları arasında böyle bir nisbet, bağlantı hiç yokdur. Görüleceğini söyleseler
de, söylemeseler de, yokdur. Görülecek ve cihet olmıyacakdır. Bunu aşağıda
dahâ açık anlatacağız. Bunlar anlıyamıyorlar ki, bu yanlış düşünceleri, mahlûkların
yaratılmalarına da engel olmakdadır. Çünki, mahlûklar yaratılırken, Allahü
teâlânın, mahlûkların bir cihetinde bulunması düşüncesi ortaya çıkar. Bu da,
Onun sınırlı olmasını, sonu bulunmasını îcâb eder. Mahlûkların bir tarafında değil,
her cihetdedir derlerse, yine sınırlanmış olur, bir sonu olur.
Bu dar düşüncelerden kurtulmak için, tesavvuf büyükleri gibi söylemelidir.
Bu büyükler, âleme mevhûm dediler. Böylece, Allahü teâlânın ciheti olması, sonu
bulunması gibi dar düşüncelerden kurtuldular. Âleme mevhûm demenin hiç zararı
yokdur. Bu mevhûmluk, hakîkî varlık gibidir. Sonsuz var olmak, sonsuz
ni’metler ve azâblar olmak, bunlar içindir. Eski Yunan felsefecilerinden (Sofistâiyye)
denilen ahmakların, âleme mevhûm demeleri böyle değildi. Vehmin yapma-
– 926 –