Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

de kolaylık gösterenlere, Allahü teâlâ merhamet eylesin!) diye düâ buyurmuşdur.
Fekat, zenginden mal alırken aldanmak sevâb değildir ve iyi değildir. Malı zâyı’
etmekdir. Belki pazarlık edip, ucuz almak lâzımdır. İmâm-ı Hasen ve Hüseyn “radıyallahü
anhümâ”, her aldıklarında pazarlık eder, ucuz almağa uğraşırlardı.
Kendilerine: Bir günde binlerle dirhem sadaka veriyorsunuz da, birşey satın alırken
niçin uzun pazarlık ederek yoruluyorsunuz? dediklerinde, (Verdiklerimizi Allah
rızâsı için veriyoruz. Ne kadar çok versek yine azdır. Fekat, alışverişde aldanmak,
aklın ve malın noksân olmasıdır) buyururlardı.
3 — Müşterîden para almakda üç dürlü ihsân olur: Fiyâtda ikrâm etmelidir. Eski,
kirli paraları kabûl etmelidir. Peşin verdiği fiyâtla, veresiye vermelidir. [Veresiye
vermek için, fiyâtı artdırmak şart edilirse, bey’ fâsid olur. Harâm olur.] Resûlullah
“sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki, (Alışverişde kolaylık gösterenlere,
Allahü teâlâ, her işinde kolaylık gösterir). İhsânın en büyüğü, en kıymetlisi,
fakîrlere veresiye vermekdir. Parası, malı olmıyanın borcunu uzatmak, zâten vâcibdir.
İhsân değil, adl ve vazîfedir. Fekat, malı olup da, ziyân ile satmadıkca veyâ
muhtâc olduğu birşeyi satmadıkca, ödiyemiyecek bir hâlde olanların ödemesine
zemân vermek ihsândır ve büyük sadakadır. Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem”
buyurdu ki, (Kıyâmetde bir kimseyi hesâba çekerler ki, çok günâh işlemiş,
hiç iyilik yapmamış. Sen dünyâda hiç iyilik yapmadın mı? derler. Hayır, yalnız çırağıma
derdim ki, (Fakîr olan borcluları sıkışdırma! Ne zemân ellerine geçerse, o
zemân vermelerini söyle. İstediklerini yine ver. Boş çevirme!) Allahü teâlâ buyuracak
ki, (Ey kulum! Bugün sen fakîr, muhtâcsın! Sen dünyâda benim kullarıma
acıdığın gibi, bugün biz de sana acırız). Onu afv eder.) Hadîs-i şerîfde buyuruldu
ki: (Bir müslimâna, Allah rızâsı için ödünc veren kimseye, hergün için sadaka sevâbı
verilir. Fakîrden, alacağını çabuk istemiyene, hergün için malın hepsini sadaka
vermiş gibi sevâb verilir). Büyüklerimizden öyle kimseler vardı ki, borcun getirilmesini
arzû etmezdi. Hergün, o malı sadaka vermiş gibi sevâb kazanmağı tercîh
ederlerdi. Bir hadîs-i şerîfde buyuruldu ki, (Sadaka verilen her dirhem için on
sevâb, ödünc verilen her dirhem için ise, onsekiz sevâb vardır. Çünki, borc, ihtiyâcı
olana verilir. Sadaka belki, ihtiyâcı olmayanın eline düşebilir). [Üçüncü
kısmda, onikinci maddenin sonunu okuyunuz!].
4 — Borc ödemekde ihsân, istemeğe vakt bırakmadan önce vermekdir ve paranın
en iyisini vermek ve kendi eli ile ve ayağına gidip vermekdir. Onu, birisini
göndermeğe mecbûr bırakmamakdır. Hadîs-i şerîfde buyuruldu ki, (En iyiniz,
borcunu iyi ödiyeninizdir). Bir hadîs-i şerîfde buyuruldu ki, (Ödünc alan bir kimse,
iyice ödemeği niyyet ederse, borcunu ödemesi için, melekler ona düâ eder). Bir
kimse, malı olduğu hâlde, borcunu ödemeği bir sâat gecikdirirse, zâlim ve âsî
olur. Nemâz kılarken de, oruc tutarken de, uykuda da, ya’nî her ân, la’net altında
bulunur. Borc ödememek öyle bir günâhdır ki, uykuda bile durmadan yazılır.
Malı olmak, parası çok olmak demek değildir. Belki satılık birşeyi olup da, satmazsa,
günâh işlemiş olur. Değeri düşük olan para veyâ işe yaramıyan mal vererek öder
ve bunu hak sâhibi beğenmiyerek alırsa, yine günâh olur. Onu râzı etmedikce, ya’nî
gönlünü almadıkca, günâhdan kurtulamaz. Çok kimseler bunu düşünmez, ammâ
büyük günâhlardandır.
5 — Alışveriş etdiği kimse pişmân olursa (İkâle etmek), ya’nî yapılan satışı geri
çevirmekdir. [Birinin (vazgeçdim) demesi, ötekinin de (kabûl etdim) veyâ (ben
de vazgeçdim) demesi ile ikâle yapılır. İkâlede, semenin artdırılması veyâ azaltılması
şart edilirse, bu şart bâtıl olur. Ya’nî bu şart yerine getirilmez. Semenin helâk
olması, ikâleye mâni’ olmaz. Mebî’in helâk olması mâni’ olur. Fâsid ve mekrûh
olan satışlarda ve (Gaben-i fâhiş) ile aldatılan müşterînin istediği zemânda ikâle
yapmak vâcib olur. Sahîh satışda, biri istediği zemân, ötekinin de yapması müstehabdır.]
Çünki, Resûlullah “sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki: (Bir kim-
– 846 –