Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

dıklarını, hizmet edenlere vermeleri lâzımdır. Tüccârdan aldıkları vergiler de
böyledir.)
Bir san’at sâhibine malzeme vererek birşey yapdırmak da, onu kirâ ile tutmak
demekdir. Kirâ, deyn de, ayn da olabilir. Bey’de olduğu gibi, icâre de şart ile fâsid
olur. (Mecmû’a-i Cedîde) sâhibi “rahmetullahi teâlâ aleyh” diyor ki, (Vakf dükkânın
kirâcısı, mütevellînin izni ile dükkânı başkasına ferâğ [devr] ederken, dükkândan
ölünceye kadar çıkarmamağı şart eylese, bu ferâğ câiz olmaz. Dükkânı geri
alabilir). Burada da, üç dürlü muhayyerlik vardır. İcâre de ikâle olunabilir.
Söz kesilince, ücret vermek lâzım olmaz. Ya’nî, âcir ücrete mâlik olmaz. Fekat, kendiliğinden
peşin verir ise veyâ sözleşirken peşin verilmesi şart edilmeyip de, ayrılmadan
önce, peşin olması şart edilirse, ücret mûcirin mülkü olur. Kirâyı vermezse,
malı teslîm etmez. Etmiş ise, kirâcıyı habs etdirebilir. Mukâveleyi fesh edebilir.
Fekat, malını geri teslîm almadan satamaz. Söz kesilirken şart etmekle, kirâ peşin
olmaz. Peşin olan ücret verilmezse, âcir malı vermekden, ecîr de işi görmekden
vazgeçebilir. Ücretin, müddet bitince verilmesi de şart olunabilir. Mal sâhibi
veyâ başkası, malı kirâcıdan zorla alırsa, kirâcı kullanamadığı zemânın kirâsını vermez.
Mal sâhibi, kirâyı peşin alıp, malı teslîm etmezse, geçen zemânın ücretleri mülkünden
çıkar. Kirâcıya geri vermesi lâzım olur. Peşin verilmiş böyle paranın zekâtını
hangisinin vereceğini, (Fetâvâ-i hindiyye) şöyle anlatıyor: Kirâladığı evin on
senelik kirâsı olarak bin lira peşin veriyor. Ev kendine teslîm edilmiyor. Âcir, bir
sene sonra, elindeki bin liradan dokuzyüz lirasının zekâtını verir. İki sene sonra
sekizyüz liranın verir. Her sene yüz lira noksânının ve ödediği zekât noksânının
zekâtını verir. Müste’cir, bir ve iki sene sonra zekât vermez. Çünki, kendine geri
verilecek para, nisâb mikdârını aşmaz. Üç sene sonra, üçyüz liranın, her sene, yüz
lira fazladan, vermiş olduğu zekâtları düşerek kalanların zekâtlarını verir. Kirâ olarak,
bin lira kıymetinde bir câriye vermiş olsaydı, âcir hiç zekât vermezdi. Çünki,
aldığı câriye ticâret malı değildir. Müste’cir ise, eskisi gibi zekâtını verir. Ücret olarak
hacm ile veyâ vezn ile ölçülen mal vermiş olsaydı, mal deyn ise, para gibidir.
Ayn ise, câriye gibi olurdu. Âcir evi teslîm etmiş, parayı peşin almamış ise, zekât
vermeleri aksine döner. Ya’nî âcir, müste’cir için yazdığımız gibi, müste’cir de, âcir
gibi zekât verirler.
Mal sâhibi, günlük kirâyı, her akşam istiyebilir. San’at sâhibleri, işçilik ücretini
eşyânın sâhibinden alıncıya kadar, eşyâyı vermiyebilir. Eşyâ helâk olup, teslîm
edemezse ücret alamaz. Kendisinin yapması şart edildi ise, başkasını çalışdıramaz.
İşçiliği olmıyan hizmetlerde, meselâ hammâl, kayıkcı, şoför, ücret almadığı için eşyâyı
habs edemez. Eşyâ helâk olursa ücretini alır.
Ev ve dükkân kirâya verilirken içinde ne yapılacağı söylenmez ise, binâya zarar
vermiyecek her iş yapılabilir. Kirâcı evi ve dükkânı teslîm almadan önce, başkasına
da kirâya verebilir. Taşınabilen şeyleri veremez. Kirâya verilmiş malı, başka
bir kimse kullansa, gasb etmiş olur. Kirâcı kirâ vermez.
Velîsinin izni olmadan, çocuğa iş yapdıran, ücret vermeğe mecbûrdur.
Kirâya verilen mal, kirâcıya teslîm edilince emânet olup, kirâcının elinde kasdsız
telef olunca ödemez. Âdet hâricinde kullanmak kasd sayılır. Tarla kirâya verilirken,
ne ekileceği bildirilmeli veyâ herşey ekilebilir demelidir. Tarla, binâ
yapmak, ağaç dikmek üzere de kirâlanabilir. Müddet bitince, bunları kaldırmak
veyâ tarla sâhibinin bunları satın alması lâzımdır. Yonca da ağaç gibidir. Ekin yetişmeden
kirâ müddeti biterse, oluncıya kadar müddet uzatılır. Hayvân, binmek
ve yük taşımak için, elbise, giymek için kirâlanır. Şarta uymayıp, hayvân, ev ve elbise
zarar görürse, kirâcı tazmîn eder. Zarar vermiyen şeyleri şart ederse, yapmak
lâzım olmaz. Meselâ, evde iki kişi oturacak denirse, üç, beş de oturabilir. Hayvâna,
kamyona konacak eşyânın cinsi değil, ağırlık şart edilir. Fekat, zararlı şey
– 870 –