Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

in yedi a’zâsı, istese de, istemese de günâh işler. Halâl yiyenlerin a’zâsı, ibâdet e-
der. Hayr işlemesi kolay ve tatlı gelir). Halâl kazanmanın ehemmiyyetini gösteren
dahâ nice hadîs-i şerîfler ve büyüklerin sözleri vardır. Bunun içindir ki, vera’ sâhibleri
harâmdan çok sakınmışlardır. Bunlardan biri Veheb ibni Verd “rahmetullahi
teâlâ aleyh” idi ki, nereden geldiğini anlamadan birşey yimezdi. Birgün annesi,
buna bir bardak süt vermişdi. Sütü nereden aldığını ve parasını nereden verdiğini
ve kimden aldığını sordu. Hepsini anlayınca, bu koyun nerede otlamış dedi.
Müslimânların hakkı bulunan bir yerde otlamışdı. Sütü içmedi. Annesi, oğlum! Allah
sana rahmet etsin, iç! dedi. Ona günâh işlemekle rahmetine kavuşmak istemem,
dedi ve içmedi. Bişr-i Hâfîye “kuddise sirruh”, ne yiyip, nereden geçiniyorsun? dediklerinde,
(Herkesin yidiği yerden. Ammâ, yiyip de gülen ile, yiyip de ağlıyan arasında
çok fark vardır) buyurdu.
2 — Halâl ve harâmda vera’ın dereceleri: Halâlin ve harâmın dereceleri vardır.
Ba’zı şey halâldir, ba’zısı halâl ve güzeldir. Ba’zısı da dahâ güzeldir. Harâmların
da ba’zısı çok fenâ, bir kısmı ise az fenâdır. Nitekim hastalığın dereceleri de
çeşidlidir. İnsanların harâmdan ve şübhelilerden kaçınmaları, beş derecedir:
Birinci derece — Bütün müslimânların vera’ıdır ki, islâmiyyetin harâm dediği
şeylerden kaçınmakdır. Bu en aşağı derecedir. Bu derece vera’dan da nasîbi olmıyanların
adâleti yokdur. Bunlara, (Âsî) ve (Fâsık) [kötü kimse] denir. Bunların da
dereceleri vardır. Meselâ, birinin malını, fâsid bey’ ile, gönül rızâsı ile satın almak
harâmdır. Fekat, zorla gasb etmek, dahâ harâmdır. Yetîmden, fakîrden almak ise,
dahâ şiddetli harâmdır. Fâiz ile satın almak, hepsinden ziyâde harâmdır. Harâmın
şiddeti ne kadar fazla ise, cezâsı da, o kadar çok olur. Afv olmak ihtimâli de, o derece
az olur. Nitekim, diyabet hastasına bal zarar verir. Fekat şeker dahâ çok zararlıdır.
Şekeri çok yimek, az yimekden dahâ zararlıdır. Halâllerin, harâmların hepsini,
fıkh okuyanlar bilir. Bütün fıkhı okumak ise, herkese vâcib değildir. Meselâ,
ganîmet malından ve cizye parasından hissesi olmıyanların ganîmet ve cizye ilmlerini
okuması lâzım değildir. Fekat, buna muhtâc olanların, bu ilmleri okuması vâcib
olur. Esnâfın, tüccârın, bey’ ve şirâ’ ilmlerini öğrenmesi lâzımdır. İşçi olanın
ise, ücret, kirâ kısmlarını da bilmesi vâcib olur. Her san’atin bir ilmi vardır. Herkese,
san’atinin ilmini öğrenmesi vâcibdir.
İkinci derece — Sâlihlerin [iyi insanların] vera’ıdır ki, harâmlarla berâber,
şübhelilerden de kaçınmakdır. Şübheliler de, üç kısmdır: Ba’zısından sakınmak vâcibdir.
Ba’zısından, müstehabdır. Ba’zısından sakınmak ise, vesvesedir, kuruntudur
ve fâidesizdir. Meselâ, belki birinin mülküdür diye av eti yimemek [ve belki
Besmelesiz kesilmişdir veyâ kitâbsız kâfir ve mürted tarafından kesilmişdir diyerek,
kasabdan et almamak] ve belki sâhibi ölüp vâris eline geçmişdir diye, âriyet,
ya’nî ödünc aldığı evden çıkmak, hep kuruntudur. Bu şübheleri gösterecek bir nişân,
alâmet olmadıkca, kuru düşünce, vesvese olup, hiç fâidesi yokdur.
Üçüncü derece — Müttekîlerin vera’ıdır ki, harâm ve şübheli olmayıp, halâl olup,
fekat şübheli veyâ harâma sebeb olmak korkusu olan şeylerden sakınmakdır. Resûlullah
“sallallahü aleyhi ve sellem” buyurdu ki, (Bir müslimân, tehlükeli olan şeyin
korkusundan dolayı, tehlükesiz şeyden sakınmadıkca, müttekî olamaz!). Ömer
“radıyallahü anh” buyurdu ki, (Bizler harâma düşmek korkusu ile, halâllerin onda
dokuzundan kaçındık). Bunun içindir ki, yüz dirhem gümüş alacağı olan bir kimse,
doksandokuz dirhem alırdı. Ağır gelmek korkusundan, temâmını alamazdı. Alî
bin Ma’bed diyor ki, bir evde kirâcı idim. Birgün, birisine mektûb yazmışdım. Mektûbu
dıvarın tozu ile kurutmak hâtırıma geldi. Sonra dedim ki, bu dıvar, benim malım
değildir, kurutmamalıyım. Fekat, yine dedim ki, bu kadarcık şeyin zararı olmaz.
Dıvârdan toprak alıp mürekkebi kurutdum. O gece rü’yâda, birisi dedi ki, (Dıvâr
toprağının zararı olmaz diyenler, yarın kıyâmet gününde anlarlar). Bu derecede
olanlar, en küçük şeyden sakınırlar. Belki, bu şey, büyük şeylere yol açar der-
– 608 –