Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

12 — ÖDÜNC VERMEK
Ödünc vermek, ya’nî (Karz-ı hasen) çok sevâbdır. Çarşıda misli, ya’nî benzeri
bulunan herşeyi, belirsiz bir zemân sonra, misli geri verilmek üzere vermeğe,
(Karz-ı hasen) denir. Ödünc vermek, îcâb ve kabûl ile [aldım, verdim gibi sözleşme
ile] sahîh olur. Bir altın ödünc alan, bir altını öder. Değeri değişdi diyerek önceki
veyâ sonraki değerde gümüş veyâ kâğıd lira veremez. Bunlar yerine altın da
veremez. Alacaklı kabûl ederse câiz olur. Bir kimse gücü var iken borcunu ödemezse,
alacaklı veyâ başkası, bundan zor ile alabilir. Borc ödenince, sened, borc
verenin mülkü ise, ödendiğini bildiren vesîka verir. Ölüm hastasının çok alacaklısı
varsa, hepsine taksîm eder. Borclu, yüz liralık senedimi ver, sana doksan lira
vereyim dese, alacaklı senedi istemiyerek verse, on lira dahâ istiyebilir. Züyûf, ya’nî
altın ve gümüşden başka para, meselâ kâğıd lira ödünc verdikden sonra, o kâğıdların
kıymeti kalmasa, İmâmeyne göre, teslîm etdiği zemândaki kıymetinde altın
veyâ bu kadar altın karşılığı geçer akça ile ödenir. Kıymeti değişirse, Ebû Yûsüfe
göre, yine böyle olduğuna fetvâ verildiği, sarf kısmında yazılıdır. Hacm ile, vezn
ile ölçülen her şeyin kıymetlerinin değişmeleri de böyledir. Bir kimse, birindeki
alacağını, buna borcu olan başkasından istiyemez. Ev, dükkân, hayvan, elbise gibi
kıyemî olan, ya’nî misli bulunmıyan şeyleri ödünc vermek fâsiddir ve hemen geri
vermek lâzımdır. Kullanılması harâm olur. Satması, harâm ise de, sahîh olur. Çünki,
kabz etmekle mülkü olmuşdur. Ödünc alınan kıyemî şeyin kıymetini ödemek
lâzımdır. Ahmede yüz lira borcum var diyenin borclu olduğu anlaşılmaz. Ne sebeble,
nasıl borclandığını da bildirmesi lâzımdır.
(Hamza efendi risâlesi şerhı) ellidokuzuncu [59] sahîfesinde diyor ki: (Ödünc
verirken, zemân ta’yîn etmemelidir. Çünki, zemân ta’yîn ederse, malı, misli ile veresiye
satmış olur. Bu ise fâiz olur. Senede ödeme târîhi koymamakla, ödünc veren
verdiğini geri almak hakkına her zemân mâlik olmakda, belli bir zemânı beklemek
zorunda kalmamakdadır. Zemân ta’yîn etmeksizin ödünc vermeli ve arzû
etdiği zemân isteyip geri almalıdır. Câhillerin, ödünc verilen şeyin ödenmesi istenirse,
sevâbı kalmaz demeleri, doğru değildir. Kalb kırmıyarak, başa kakmıyarak,
hakkını istemek câizdir. Kalb kırmak, ayrı bir günâhdır). Ödünc alan kimse, vereceği
bonoya ödeme târîhi koymamalıdır. Birşey satın alan kimsenin vereceği bonoya
ödeme târîhi koyması lâzımdır. Ödünc verdiği parayı geri alabilmek için, senedde
ödeme târîhi bulunmak îcâb ediyorsa, ödünc vereceği kimseden kefîl ister.
Kefîl ile, belli bir zemânda ödenmesine kefîl olması için anlaşır. Meselâ, kefîlden,
ödeme târîhi belli bono alır. Borclunun da kefîlin ödemesi lâzım geldiği zemân ödemesi
câiz olur denildi. Fekat kefîlin o zemân ödeyip, sonra borcludan alması dahâ
iyi olur. Yâhud, borclu, borcunu kendine borcu olan birine havâle eder. Havâle
olunanın borcunun ödeme zemânı, belli ise, alacaklıya da o zemânda öder.
Belli zemânı yoksa, alacaklı havâleyi kabûl eden ile, belli bir zemânda, ödemesi
için uyuşur. Bunun borcluya borcu yoksa, borclu, belli zemânda ödemek üzere buna
borclandığını bildirir. Ya’nî bono verir. İki borc da aynı târîhde ödenir. Fekat,
burada borclu, ödeme senedini alacaklıya vermiyor. Havâleyi kabûl edene veriyor.
Alacaklı, ödeme târîhi yazılı bononun kendisine verilmesini isterse, ödünc vereceği
parayı, emîn olduğu bir arkadaşına hediyye eder. Bu da bu parayı, ödünc istiyene
verir. Borcunu para sâhibine havâle etmesini söyler. Para sâhibi havâleyi
kabûl ederek dilediği ödeme târîhli bono yazıp, arkadaşına verir. Borclu da para
sâhibine aynı târîh yazılı bono verir. Sonra, havâleyi alan, alacağını arkadaşına hediyye
ederek, bonosunu geri verir. Yâhud ödünc istiyene, ödünc vereceği kadar fiyâtla
ucuz birşeyi veresiye satar. Ondan bu satış için belli târîhli ödeme senedi alır.
Sonra bu şeyi aynı fiyâtla, peşin olarak, ondan geri satın alır. [Altıncı madde sonuna
bakınız!]. (Hadîka)da, altıyüzyirminci [620] sahîfede diyor ki: (Bir kimsenin,
ödünc vereceği kimseye, hattâ bir kâğıd parçasını bin liraya bile satması câizdir.
– 824 –