Tam ilmihal Seadet-i Ebediyye - Huseyin Hilmi Isik - M. Siddik Gumus

şirket kurmaları sahîh olur.
D) Vücûh, ya’nî i’tibâr [kredi] şirketi: Sermâyesiz olup, halk arasında emniyyet
ve i’tibârları ile veresiye mal alıp satmak üzere kurulan şirketdir. Kâr, malın
helâki veyâ ziyândaki tazmîn nisbeti şartına göre taksîm edilir. Mufâvadada bu nisbet
yarı yarıyadır ve şerîkler birbirine kefîl de olur. Mufâvada denmez ise, satın
alınan malın tazmîni nisbeti, ınân şirketinde hangi nisbetde ise, kâr bu nisbet
üzere bölünür. Inânda kâr, bu nisbet dışında da bölünüyordu. Burada ise, kâr nisbeti,
tazmîn nisbetinden başka olamaz.
Câiz olmıyan [fâsid] şirketler: Vekîl tutmak câiz olmıyan şeylerde, meselâ,
odun, ot toplamak, yimek için avlamak, su dağıtmak için ve dağlardaki sâhibsiz
ağaçlardan meyve toplamak ve umûma mubâh olan yerden tuz, ma’den çıkarmak
ve böyle toprakdan yapılmış tuğla ve kiremidi pişirmek gibi mubâh olan şeyleri yapmak
için şirket kurmak sahîh değildir. Herkesin topladığı kendisinin olur. Yardım
eden olursa, ona ücret verir ve ücret, toplanan şeyin semeninin yarısını geçemez.
Çünki, şirketde ortaklar birbirlerine vekîl olurlar. Vekîl yapmak demek, birşeyi
tesarruf etmeğe hakkı olmıyan kimseye, bu şeyi tesarruf etmeğe, ya’nî kullanmağa
hak vermek demekdir. Herkesin tesarruf etmeğe hakkı olan, ya’nî herkese mubâh
olan şeylerde vekîl yapmak sahîh olmaz. Fâsid şirketlerde, kâr sermâye nisbetinde
olur. Şerîklerin fesh etmesi ile şirket bozulur.
E) Mudârebe şirketi: Mudârebe, yer yüzünde yürümek demekdir. Şerîklerden
bir kısmı sermâye vermek, bir kısmı da iş yapmak üzere kurulur. İş yapanlara,
(Mudârib) denir. Kâr, önceden sözleşilen oranda paylaşılır. Sermâye, iş yapanlarda
emânetdir. Telef olursa ödemezler. Helâk olduğunu, yemîn ederek söyleyince,
sözleri kabûl edilir. Sermâye verenler, iş yapamaz. Sermâyenin, altın, gümüş
veyâ başka geçer para olması lâzımdır. Urûz verip, bunu sat, parası ile ticâret yap
derse, satıp bedelini sermâye yapınca, mudârebe şirketi olur. Filândaki alacağım
olan şu kadar lirayı al da, mudârebe ile kullan dese, sahîh olur.
İbni Âbidîn, ınân şirketinde diyor ki, imâm-ı Zeyla’î buyuruyor ki: (Sermâye sâhibi,
iş gören tarafından, parasının ödenmesini istiyorsa, paranın çoğunu ona
ödünc verir. Sonra, az bir para vererek, iş yapmak şart edilmeksizin onunla ınân
şirketi kurar. Fekat, mal sâhibi iş yapmaz. Kâr olursa, hâzırladıkları şartnâmeye
göre taksîm ederler. Sermâye helâk, ziyân olursa, iş gören, borcunu öder). Burada,
iş şart edilmeyip, borclu şartsız çalışıyor ve para sâhibi, kârın yarıdan fazlasını
alabiliyor ve ayrıca borcunu da alıyor. İbni Âbidîn şirketler sonunda buyuruyor
ki: Bir kimse, birisine bin altın verip, yarısını sana ödünc veriyorum, yarısını
da mudârebe için veriyorum. Kâr yarı yarıya olsun! Veyâ yarısını borc verdim, yarı
yarıya şirket kuralım. Kâr yarı yarıya olsun, derse câizdir. Kârın hepsi iş yapanlara
şart olursa, sermâye bunlara borc verilmiş olur. Kâr mal sâhiblerine ise, iş yapan
ücretsiz vekîl olur. Mudârebe fâsid olursa, iş yapan ücretli işçi olur. Kârın hepsi,
sermâye sâhibinin olur. Sermâye sâhibi, buna, emsâlinin aldığı ücreti verir. Mudârebede,
paranın iş yapana teslîm edilmesi ve sözleşirken kârın taksîm oranının
belli edilmesi lâzımdır. Bir tarafa mu’ayyen bir kâr şart olursa, akd bozulur. Zarar,
ziyân iş görenlere âid olmak şartı boşdur ve şirketi bozmaz. Zarar, mal sâhiblerine
âiddir. Müddeti ve yeri şart olmazsa, iş yapanlar, malı, alışverişde kullanır,
vekîl tutar, sefere çıkar. Emânet, rehn ve kirâya verir. Çünki, bunlarda hep kâr vardır.
Fekat, borc alıp vermek, sadaka vermek, hediyye vermek, mal sâhiblerinin arzûsu
ile olabilir. Mal sâhibleri, ticâreti bir şehrde ve bir cins eşyâ ticâretinde ve belli
zemânda ve belli tüccârlar ile diye şart edince, işi yapanların buna uymaları lâzımdır.
Uymayıp ve ziyân ederlerse öderler. Kâr ederlerse kendilerinin olur. İş yapanlar
zarar ederse, ödemezler. İş görenler, sermâyeden kendilerine sarf edemezler.
Sefer ederse, yime, içme ve yolluk alabilir, âdetden fazla alamaz. İş görecek
olan kimse, aldığı parayı iş için kullanmayıp, kendi ihtiyâclarını karşılamak-
– 867 –